مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

به گزارش واحد اطلاع‌رسانی دبیرخانه کرسی‌های نظریه‌پردازی دهمین جلسه کرسی علمی علوم قرآنی، حدیث و ادبیات عرب بعدازظهر روز چهارشنبه 14 مهرماه 89 در سالن کنفرانس دبیرخانه کرسی‌ها و با حضور اساتید آقایان: دکتر فقهی‌زاده، دکتر ایزدی، دکتر نکونام، دکتر شایسته‌نژاد، دکتر شاهرودی، دکتر واعظی، دکتر پهلوان، دکتر معارف و خانم‌ها: دکتر بهارزاده، دکتر جلالی، دکتر حاج‌عبدالباقی و دکتر میرشمسی و دکتر رضی بهابادی برگزار شد.

 این جلسه که به بررسی مجدد طرحنامه حجت‌الاسلام والمسلمین بهجت‌پور اختصاص داشت در غیاب رئیس جلسه (دکتر محمدباقر حجتی) و با نیابت دکتر فقهی‌زاده آغاز گردید.

عنوان اصلاح شده این طرحنامه «رویکردی نو در تفسیر قرآن براساس ترتیب نزول» بود که در جمع اساتید نامبرده شده مورد بحث و بررسی قرار گرفت.

در ابتدای این جلسه دکتر فقهی‌زاده با قرائت دستور جلسه گفت: «پرسش اصلی ما درمورد این طرحنامه این است که آیا این طرحنامه نظریه، نوآوری یا نقد است؟ باتوجه به تصمیم اساتید بزرگوار در جلسه گذشته مبنی بر مشروط کردن این طرحنامه باید گفت که اگرچه مؤلف کوشش کرده صورت بهتری از مطالب را ارائه داده و به دسته‌بندی عناوین پرداخته و مثال هایی را به دست دهد و ضمناً کمبود مثال ها را که ما بر آن تأکید داشتیم جبران کند؛ اما به‌نظر نمی‌رسد که این طرحنامه تغییرات اساسی کرده باشد.»

دکتر نکونام نیز در مقام دفاع از طرحنامه عنوان کرد: «آنچه که به‌نظر می‌رسد این است که نویسنده آمده و براساس طرح نوآوری، مقاله را سامان داده و به جنبه‌هایی از نوآوری پرداخته و مثال هایی را نیز ارائه کرده است. به نظر من بهتر است،‏ با برگزاری پیش اجلاسیه این طرحنامه موافقت کنیم تا مجال بهتری برای منقح شدن آن فراهم شود؛ چراکه فکر نمی‌کنم این حلقه کرسی ها گردنه‌ای باشد که بخواهد مانع حضور صاحبان فکر و اندیشه شود.»

دکتر شاهرودی در ادامه، این پرسش را مطرح کرد که «نکته این است که آیا انتقادهایی که ما در جلسه پیش از این طرحنامه داشتیم برطرف شده یا نه؟ به نظر می‌رسد که مشکلات پیشین، همچنان در این طرحنامه  بازبینی شده وجود دارد. یکی از نکات این طرحنامه این است که انسانها در همه زمانها و در همه جوامع می‌توانند براساس شیوه‌ای که پیامبر اکرم(ص) به‌کار می‌بردند جامعه را به پیش ببرند که این شیوة طرح، شیوه مخدوشی است.»

دکتر پهلوان که از مخالفین قاطع این طرحنامه بود گفت: «من با پیشنهاد دکتر نکونام مخالف هستم. این طرحنامه نه نظریه‌ای را ارائه می‌کند و نه نوآوری است... مولف تصور کرده اگر تفسیر تنزیلی داشته باشیم تمام مشکلات جهان اسلام حل می‌شود. این تصور از اساس غلط است. کسی که می خواهد قرآن را تفسیر کند، باید به علوم مختلف اشراف داشته باشد که البته یکی از آنها نیز آگاهی از ترتیب آیات است؛ ولی این مورد خود به تنهایی کافی نیست. به‌نظر من این طرحنامه نه نظریه است، نه نوآوری. نقد هم در آن دیده نمی‌شود. ضمن اینکه به‌نظر می‌رسد نسبت به طرحنامه پیشین نیز تغییری نکرده است.»

دکتر فقهی‌زاده خطاب به دکتر پهلوان گفت: «به‌نظر شما در این طرحنامه بازبینی شده هیچ تغییر بنیادینی انجام نشده است؟»

دکتر پهلوان نیز در پاسخ اظهار داشت: «من دو طرحنامه را کاملاً تطبیق نداده‌ام. حالا ممکن است یک تغییرات جزئی هم داده باشد؛ ولی اساس کار همان است که بود.»

دکتر ایزدی- از دیگر حاضران در جلسه- خاطر نشان کرد: «از این طرحنامه البته می‌توان انتظار داشت که نوآوری در خود داشته باشد؛ ولی چشم‌اندازی روشن درمورد آن وجود ندارد. برای مثال پیشینه تحقیقاتی را که قبلاً بزرگان و علمای اسلام در این مورد داشته‌اند، در اینجا نمی‌بینیم. این موضوع مورد غفلت مفسرین ما نبوده و پیش‌تر ما این موارد را مثلاً در روایات هم می‌بینیم. مؤلف، این طرح را پایه یک تحول عظیم در سطوح مختلف جامعه دانسته‌اند؛ درصورتی‌که تحول در جامعه عرب عوامل مختلف و گسترده‌ای داشته است. درواقع وجود پیامبر(ص) باعث آن تحول بنیادین شده است. ضمن اینکه صاحب طرحنامه هیچ متدی را ارائه نمی‌دهد... به نظر من این طرحنامه نوآوری ندارد.»

خانم دکتر جلالی نیز در مورد این طرحنامه عنوان کرد:« من این طرحنامه جدید را با طرحنامه پیشین مقایسه کردم، به نظر من این دو هیچ تفاوتی با یکدیگر ندارند و طرحنامه جدید بدون تغییر کپی شده است. در این طرحنامه مطالب کلی است. به نظر نمی‌رسد که این طرحنامه نظریه‌پردازی یا نوآوری داشته باشد. این همه هزینه می‌شود تا یک طرحنامه به این مرحله برسد. ما نباید با یکدیگر تعارف کنیم. به نظر بنده  این طرحنامه در هیچ یک از قالب های آیین نامه اعم از نظریه‌پردازی، نوآوری و نقد نمی‌گنجند."

خانم دکتر بهارزاده که پیش‌تر از سخنان دکتر نکونام دفاع کرده بود، گفت: «در مورد دفاعم از سخنان دکتر نکونام باید بگویم که همه مطالبی که دوستان گفتند درست است و از دید ما مغفول نبوده است. مثلاً ترتیب نزول آیات بر اساس چه ملاکی مطرح می‌شود؟ من با وجود این انتقادات معتقدم هر اندیشه ای باید مجال بحث پیدا کند. ما باید اجازه دهیم این مباحث مطرح شود؛ البته نه به عنوان نوآوری، نظریه و غیره؛  بلکه با این هدف که این مطالب مجال ظهور و بروز پیدا کند.»

خانم دکتر میرشمسی نیز در ادامه این مطلب دکتر بهارزاده عنوان کرد: «من هم با پیشنهاد برگزاری پیش اجلاسیه موافقم؛ چرا که مجالی برای مباحث تازه باشد. اگرچه نتایجی که من از این طرحنامه گرفتم چندان مطلوب نیست؛ مثلاً نتایج مؤلف در طرحنامه این گونه بوده:

1. قرآن به ترتیب موجود مورد تعیین پیامبر نبوده است.

2. این ترتیب موجود سوره‌ها مورد تائید ائمه نبوده و بر حسب مصلحت مورد پذیرش واقع شده است.

3. مؤلف صحت ترتیب سوره‌ها را ـ بر اساس ترتیب فعلی ـ زیر سؤال برده است.

به اعتقاد من ایشان اگرچه روی این طرحنامه کار کرده و مقداری آن را پیراسته کرده؛ ولی به طور کل طرحنامه ایراد داشته و مشکلاتی در آن وجود دارد.»

در ادامه دکتر واعظی با نگاهی آسیب‌شناسانه به بحث حاضرین گفت: «به نظر می‌رسد که ما در بیانات خودمان دچار افراط و تفریط هستیم. بحث موافقت یا مخالفت نیست. ما در اینجا در مورد یک رساله دانشگاهی صحبت نمی‌کنیم؛ بلکه پرسش این است که آیا این موضوع قابلیت بحث و طرح را دارد یا نه؟ به نظر من اینکه همه به اتفاق این طرحنامه را قبول و یا رد کنیم هدف نیست؛ در واقع تضارب آرا مهم است و پرسش این است که آیا طرح قابلیت بحث را دارد یا خیر؟ این بحث نیز بی سابقه نبوده است. اگرچه به نظر بنده نیز جای پیشینه بحث  در این طرحنامه خالی است؛ چرا که در جهان اسلام راجع به این موضوع کارهایی کرده‌اند.»

دکتر معارف نیز اظهار کرد: «نگاهی که مؤلف در این طرحنامه داشته مقداری برگرفته از نگاه خاورشناسان است که بر اساس نزول سوره‌ها دست به طبقه‌بندی می‌زنند و بر همین اساس بحث می‌کنند. اما پرسش اینجاست که طرح بر چه پایه‌ای تکیه کرده است؟... به نظر من این مطالب ارائه شده قدرت آن را ندارد که یک خواننده متخصص را قانع کند.»

دکتر فقهی‌زاده که ریاست جلسه را نیز بر عهده داشت، در مورد ترتیب نزول سوره‌ها و در مجموع کلیت طرحنامه گفت: «ترتیب نزول سوره‌ها همین است که وجود دارد و اگر هم به شکل دیگری باشد برای ما قابل دسترس نیست. در روش‌شناسی برای اثبات یک نظریه، آوردن موارد و صدق کافی نیست؛ بلکه وجود یک مورد نقض کافی است که آن را رد کند. اگرچه نکات مثبتی دارد؛ ولی ارزش یک نظریه را ندارد و به نظر من ارزش پیش‌ اجلاسیه را ندارد. ضمناً در توضیح اینکه هزینه می‌شود نیز باید بگویم واقعاً اگر در این راه هزینه شود، هدر نیست و نباید نگران این باشیم. ضمن اینکه اگر پیش‌اجلاسیه‌ها در دانشگاه برگزار شود و گروهی از دانشجویان به نقد مثلاً این طرحنامه بپردازند بسیار مفیدتر خواهد بود.»

دکتر نکونام که از مدافعان جدی برگزاری پیش اجلاسیه این طرحنامه بود، در پایان به حاضرین گفت: «نظریه‌پردازی و نوآوری یعنی نادر گویی و نقض گویی. صرف نظر از صحت و سقم این موارد مطروحه، برگزاری پپش اجلاسیه آن می تواند بستر مناسبی را برای منقح شدن این طرحنامه و روی آوری دانشگاهیان به نظریه پردازی و نوآوری و نقد فراهم آورد. ما باید قدری با تسامح با طرحنامه‌ها برخورد کنیم. ما با این سخت گیری ها راجع به اهداف کرسی های نظریه پردازی و نوآوری و نقد نقض غرض می‌کنیم. من از دوستان خواهش می‌کنم که به افراد مجال و فضا بدهند تا نطراتشان را ارائه کنند. در مورد این طرحنامه اجازه دهند که حد اقل پیش‌اجلاسیة این طرحنامه برگزار شود و در آنجا تصمیم‌نهایی گرفته شود.»

سر انجام، در پایان این جلسه  بر اساس اکثریت آرا تصمیم بر این گرفته شد که پیش‌اجلاسیه این طرحنامه در دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران برگزار شود و در آن جلسه تصمیم نهایی از طرف هیئت داوران اتخاذ گردد.