مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

آنچه اینک ملاحظه می کنید، صورت ویراسته مصاحبه خبرگزاری اینکا با اینجانب در زمینه دیدگاه های علامه طباطبایی است.

گروه اندیشه: عضو هیئت علمی دانشگاه قم اظهار کرد: به نظر می رسد، به عقیده علامه طباطبایی، معنای باطنی آیات قرآن کریم از توسعه معنای ظاهری آن به دست می‌آید و نسبت معنای ظاهری به معنای باطنی، نسبت مصداق به یک مفهوم کلی است.
جعفر نکونام، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در گفت‏‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، در تبیین دیدگاه علامه طباطبایی درباره تفسیر باطنی قرآن کریم گفت: به نظر می رسد، علامه تلویحاً بر این باور است که بطون قرآن عبارت از مفاهیمی است که با ظاهرش ملازمه داشته باشد. به عقیده ایشان معنای باطنی از توسعه معنای ظاهری به دست می‌آید و نسبت معنای ظاهری با معنای باطنی نسبت مصداق به یک مفهوم کلی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه قم اظهار کرد: وقتی ما به نحوه تحلیل عقلی علامه طباطبایی برای استنباط باطن آیات می‌نگریم، درمی‌یابیم که ایشان می‌کوشد تا دریابد که هر گزاره مصداق کدام گزاره کلی‌تر است و با توجه به این‌که ایشان این گزاره کلی‌تر را با یک تحلیل و استدلال عقلی به چنگ می‌آورده است، باید گفت که به باور علامه میان ظاهر و باطن ملازمه غیر بیّن(غیر آشکار) وجود دارد.
وی تصریح کرد: این تعبیر علامه طباطبایی همان تعبیری که آیت‌الله معرفت در زمینه رابطه میان ظاهر و باطن اظهار کرده است، جز آن‌که علامه هر دو معنای ظاهری و باطنی را مراد الهی از آیات قرآن برمی‌شمارد و این امر در حالی است که زبان قرآن عرفی بوده و در زبان عرفی جز معنای مشترک میان متکلم و مخاطب اراده نمی‌شود.
نکونام خاطرنشان کرد: در وقت تخاطب، هرگز به لوازم کلام توجه نمی‌شود، بلکه توجه تنها معطوف به همان معنای اصلی کلام است؛ برای مثال وقتی مخاطب عبارت «لا تَعْبُدُوا الشَّیْطان؛ شیطان را مپرستید‏»(یس/60) را می‌شنود، تنها نهی از عبادت شیطان ـ و نه نهی عبادت غیر خدا ـ را می‌فهمد و نهی از عبادت غیر خدا بعد از تحلیل عقلی مدلول عرفی عبارت مذکور دانسته می‌شود.
وی در تبیین محکمات و متشابهات قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی افزود: علامه بر این باور است که قرآن عربی روشن، نور، هدایت و قابل فهم است؛ با این وجود طبق نظر مشهور، ایشان قائل به وجود دو دسته از آیات محکم و متشابه است و وضوح آیات متشابه را منوط به ارجاع به آیات محکم می‌داند. اما به نظر می‌رسد این سخن که قرآن متشابهات به معنای آیات چندمعنا دارد و تشابه آنها جز با مراجعه به آیات محکم برطرف نمی‌شود، پذیرفتنی نیست؛ زیرا با فصاحت و بلاغت قرآن سازگاری ندارد؛ زیرا شرط فصاحت و بلاغت کلام این است که مراد کلام بدون فحص و جست‌وجو قابل کشف باشد. اگر تصور کنیم که مراد آیات متشابه جز با جست‌وجوی آیات محکم و ارجاع آنها به آن آیات قابل کشف نیست، این با فصاحت و بلاغت کلام منافات دارد.
نکونام بیان کرد: چنان می‌نماید که قرآن برای مخاطبانش در وقت نزول قابل فهم بوده و آنان برای فهم مراد آیات هیچ نیازی به تفحص ـ از جمله مراجعه به آیات دیگر قرآن ـ نداشته‌اند. البته آیات قرآن بر اثر گذشت زمان و نادیده گرفتن قرائن و دخالت پیش‌فرض‌های مذهبی و علمی دچار تشابه یعنی تعدد معنا شده است، اما با این وجود قرآن هم‌‌اکنون نیز برای فهم آیات نیازی به مراجعه به آیات دیگر ندارد و از سیاق خود آیات مربوط معنای مراد آیات قابل کشف است. البته این‌که مراجعه به آیات دیگر به فهم روشن‌تر مقاصد قرآن کمک می‌کند، انکارناپذیر است؛ همچنان‌که مراجعه به قرائن دیگر نظیر زمان و مکان نزول آیات، مخاطبان آیات و حوادث مقارن نزول آیات به فهم روشن‌تر آیات مدد می‌رساند.
نکونام در زمینه معنای متشابه در آیه هفت سوره آل عمران بیان کرد: بر اساس این تلقی، متشابه در آیه هفت سوره مبارکه آل عمران به معنای آیات قیامت است که در آن حقایق اخروی برای تقریب به ذهن به حقایق دنیوی تشبیه شده است. این معنا از سیاق آیه و نیز آیات متحد الموضوع به وضوح قابل درک است. در سیاق آیه به زبان راسخان در علم از قیامت سخن رفته است. در آیات دیگری از قرآن که راجع به تأویل قرآن هست، باز درباره قیامت است.