مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

جعفر نکونام، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در گفت‌وگو با ایکنا گفت: وحدت براساس مشترکات شکل می‌گیرد و چون مشترکات حتی در میان یک فرقه مذهبی هم به صورت مطلق وجود ندارد، مراد از وحدت، مطلق نیست.

وی با تأکید بر اینکه باید تکثر را بپذیریم تا به وحدت برسیم افزود: وقتی قرآن حتی اهل کتاب را به مشترکات (کلمه سواء) دعوت می‌کند تکلیف وحدت میان شیعه و سنی با این همه مشترکات روشن است.

استاد دانشگاه قم با اشاره به آیه 48 مائده «لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهَاجًا» بیان کرد: خداوند خواسته است که امت‌های مختلفی وجود داشته باشند؛ اگر بر این باور باشیم که قرار نبوده همه به یک دین و شریعت باشند، اختلافات را خواهیم پذیرفت و آن را وارد عرصه اجتماعی و تعاملات نخواهیم کرد؛ خداوند از امت‌های مختلف با هر شریعت و منهاجی که هستند خواسته است تا در کارهای خیر از یکدیگر سبقت بگیرند؛ همان طور که فرموده است «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ...» و چون دستورات قرآن جهانی است این دستور هم برای همه انسان‌ها است.

نکونام با تأکید بر اینکه عقاید مختلف نباید سبب خصومت شود، اظهار کرد: برخی تصور می‌کنند که دستور قرآن مبنی بر «اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّار» یعنی شدید بودن و خصومت داشتن و نزاع با هر نوع کافری است، در صورتی که مراد کافر حربی است؛ بنابراین وقتی اسلام خصومت در برابر کفاری را که کاری با مسلمین ندارند، نمی‌پسندد، ما چرا باید بی‌جهت بخواهیم میان فرق اسلامی تفرقه ایجاد کنیم.

شدت در برابر کافر حربی

استاد دانشگاه قم با اشاره به آیه هفتم سوره مبارکه ممتحنه «عَسَى اللَّهُ أَنْ یَجْعَلَ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَ الَّذِینَ عَادَیْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً» تصریح کرد: مراد از «الَّذِینَ عَادَیْتُمْ» کفاری هستند که با مسلمانان سابقه خصومت و جنگ داشتند. خداوند فرموده: امید است که خدا میان شما و میان کسانى از آنان که [ایشان را] دشمن داشتید، دوستى برقرار کند؛ یعنی دشمنی با کفار حربی هم الی الابد نیست و اگر آن‌ها با شما مقاتله ندارند، شما هم کاری با آنان نداشته باشید؛ همچنین قرآن کریم فرموده است که «... وَ لَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا...» یعنی نباید دشمنى گروهى شما را بر آن دارد که عدالت نکنید، عدالت کنید.

وی اظهار کرد: گاهی آن قدر دایره وحدت را تنگ می‌کنیم که وحدت میان دو نفر هم ممکن نمی‌شود و این در حالی است که قرآن بر وحدت تأکید زیادی دارد؛ سب و لعن‌ها به بزرگان فرقه‌های مذهبی با روح قرآن سازگاری ندارد و سبب تشدید خصومت میان مسلمین می‌شود. متأسفانه برخی افراد مشترکات فراوان شیعه و سنی را نادیده گرفته و بر برخی اختلافات دامن می‌زنند و گاهی برخی آیات را هم بر خلاف ظاهر معنا می‌کنند تا به مقصود خود برسند.

استاد دانشگاه قم ابراز کرد: موارد اختلاف عقیده میان شیعه و سنی در رابطه افراد هر فرقه مذهبی با خدای خودشان تعریف می‌شود و ما تنها می‌توانیم با نشست و برخاست‌های علمی عقاید خود را تبیین کنیم، ولی کسی نمی‌تواند اعتقادی را بر دیگری تحمیل کند؛ ممکن است پیروان یک فرقه معتقد باشند که با امامت به سعادت می‌رسند و برخی عقیده دیگری داشته باشند؛ در اینجا بحث بر سر درست بودن و غلط بودن اعتقادات نیست بلکه قرار است مسلمین در کنار هم زندگی کنند و راه آن تأکید بر مشترکات است.

نکونام با ذکر اینکه پیروان هر دین و مذهبی ممکن است به تصور خودشان در نزد خداوند حجتی داشته باشند، ادامه داد: بنابراین اختلافات مذهبی و دینی نباید مبنای تبعیض حقوق و نزاع و درگیری میان مردم یک کشور یا کشور‌های دیگر شود. البته مگر کسانی که سر تخاصم داشته باشند. باید بدانیم خداوند هر کسی را به اندازه عقل او جزا خواهد داد.

راه‌های وحدت عملی

وی با بیان اینکه برای رسیدن به وحدت عملی باید پیروان ادیان و مذاهب بتوانند همانند همه مردم از حقوق اجتماعی یکسانی برخوردار باشند، تصریح کرد: حتی ایرادی ندارد فردی یهودی بتواند در شورای یک شهر یا جایی که نیاز به تصمیم‌گیری دینی نیست، عضو شود. برخی برای دامن زدن به تفرقه میان شیعه و سنی به یکسری احادیث ضعیف و یا جعلی تمسک می‌کنند که این کار با قرآن سازگار نیست.

استاد دانشگاه قم در پاسخ به این سؤال که به هر حال، یک مذهب حق است و حتی در روایات داریم که نماز فرد بدون ولایت، پذیرفته نیست، بیان کرد: عرصه اجتماعی فضای تعیین تکلیف برای حقانیت یک دین و مذهب نیست، وحدت یعنی نپرداختن به اختلافات و تمسک به مشترکات؛ بنابراین اگر حتی چنین روایاتی، ضعف سندی و یا متنی هم نداشته باشد باز مگر می‌توانیم با دعوا، حقانیت یک مذهب را ثابت کنیم؟ آیا با کشاندن این اختلافات به منابر و صحنه اجتماع چیزی اصلاح خواهد شد.

نکونام در پایان گفت: الان وجود کلیسا در تهران پذیرفته شده است، ولی مثلاً برای ساخت مسجد برای پیروان یک مذهب دیگر مجوز داده نمی‌شود یا گاهی می‌بینیم که یک نفر ممکن است، چون مذهب دیگری دارد نمی‌تواند در استانی مسئول شود؛ به نظر من این موضوع کمکی به وحدت نخواهد کرد؛ لذا باید شهروندان یک کشور همه در حقوق اجتماعی برابر باشند و برای اثبات حقانیت یا عدم حقانیت یک دین و مذهب در سطح نخبگانی و علمی این موضوع دنبال شود.