سفارش تبلیغ
صبا ویژن

مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

شبهه اعجاز علمی در قرآن(6)

آنچه اینک می آید، ششمین قسمت نقد یکی از همکاران بر پست «شبهه بطلان خلاف علم در قرآن» و پاسخ به آن است. در سه قسمت قبلی برخی از شواهدی که ناقد محترم در صدد تأویل آنها موافق علم بود و خدشه هایی که بر تأویل او وارد بود، بیان شد و اینک تأویلات مربوط به بقیه شواهد و خدشه هایی که بر آنها وارد است، بیان می شود.

 

آیه «والقمر قدرناه منازل»

ناقد گرامی مرقوم داشته اند:

نویسنده محترم فرموده اند: "خامسا این که قرص ماه از بدر کامل تا هلال نازک تغییر می کند بر حسب نگاه ظاهری است...." آری بر حسب نگاه ظاهری است؛ اما قرآن مگر فرموده است که اندازه ماه تغییر می کند تا شما بگویید به نگاه ظاهری مردم اشاره کرده است؟

در پاسخ عرض می کنم که آری، قرآن با عبارت «حَتَّى عادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدیم‏؛ تا چون شاخکِ خشکِ خوشه خرما برگردد.» از تغییر قرص ماه سخن می گوید. در این عبارت هرگز گفته نشده است که آن بخشی از ماه که مقابل خورشید قرار گرفته، تغییر می کند تا حقیقت تکوینی آن را به ما گفته باشد؛ بلکه گفته شده است که ماه به اندازه شاخک خشک خوشه خرما می شود و این جز آنچه که از ماه با چشم سر ما دیده می شود، نیست.

مرقوم داشته اند:

نویسنده همچنین فرموده است: "این که در آسمان منازلی است که ماه در آن قرار می گیرد، به لحاظ نگاه ظاهری است...." که آن نیز محل تأمل است. قرآن نفرموده است در منازل یا آسمان ها ستارگان یا کهکشان ها نیستند. صحبت این است که ماه در هر30روز یا کمتر یک بار دور زمین می گردد و به محاذات همه نقاط کره و فلک قرار می گیرد و یک سیر کامل در داخل فلک دارد. وقتی می بینیم یک دایره کامل طی می شود، می توان دایره را به 12 قسمت تقسیم کرد. حال اگر مراد از منازل این معنا باشد معنایی غیر علمی است؟ تقسیم دایره محیط بر زمین نه تنها با علم جدید منافات ندارد، بلکه بشر قدیم هم آن را تصور کرده بود.

در پاسخ عرض می کنم:

اولاً، آشکار است که ماه در فرایند از بدر کامل تا هلال نازک شدن و به تعبیر قرآن «عرجون قدیم» شدن، هرگز در جایی فرود نمی آید تا بر فرودگاه آن، منزل صدق کند. این نگاه ظاهری است که این تلقی را به وجود می آورد که ماه هر شب در منزلی فرود می آید و شب دیگر در منزل دیگر تا این که به سر منزل مقصود برسد.

پنهان نیست که در گذشته تصور بر این بوده است که این مجموعه ستارگانی که در آسمان هستند، چراغ های شهرهای آسمان هستند و فرشتگان ساکنان آن شهرها دانسته می شدند. این تصور از قیاس چراغ های شهرها بوده است که در شب ها از دور به چشم می خورد. بشر با قیاس این چراغ ها به ستارگان پنداشته بودند که در آسمان نیز شهرهایی بسان شهرهای زمین قرار دارد. این در حالی است که هرگز مجموعه های ستارگان مشهود در آسمان مربوط به هیچ شهری نیست و آن ستارگان که چراغ های یک شهر پنداشته شده است، میلیون ها و میلیاردها سال نوری از هم فاصله دارند و آن ستارگان هرگز در مسیر حرکت ماه نیستند و فاصله ماه تا آن ستارگان میلیون ها و میلیاردها سال نوری است. این تصور جز با نگاه ظاهری توجیه پذیر نیست و علمی دانستن نگاه قرآن به جهان خطای فاحشی است که در دوره معاصر پیدا شده است و باید به شدت از آن پرهیز کرد؛ چرا که حقانیت قرآن را نشانه گرفته و قرآن را آماجگاه تیرهای زهرآگین دشمنان دین قرار داده ست.

ثانیاً، طبق نگاه ظاهری و تلقی کهن، منازل ماه 12تا نیست؛ بلکه 28تاست. سورآبادی این منازل را چنین توصیف کرده است:

منازل ماه بیست و هشت منزل است: هقعه و هنعه و ذراع و نثره و طرفه و جبهه و زبره و صرفه و عوا و سماک و غفر و زبانا و اکلیل و قلب و شوله و نعایم و بلده و سعد ذابح و سعد بلع و سعد سعود و سعد خبا و فرغ دلو مقدّم و فرغ دلو مؤخّر و بطن الحوت و شرطین و بطین و ثریا و دبران، چون ماه این منازل را بگذارد در محاق افتد حَتَّى عادَ کَالْعُرْجُونِ الْقَدِیمِ: تا گردد چون بن خوشه خورما دیرینه. (تفسیر سور آبادى، ج‏3، ص2068 و نک: ترجمه تفسیر طبرى، ج‏6، ص1512)

ناقد محترم در زمینه تفسیر آیات تکوینی قرآن پیشنهاد دیگری دارد. او نوشته است:

با توجه به آنچه گفته شد راه سوم این است که آیات قرآن را به همان معانی و مفاهیمی حمل کنیم که الفاظ بیان کرده اند و فهم های عصری را از مدلول کلام خارج کنیم. در غیر این صورت اولاً، کلام برای عصرهای جدید حاوی هیچ پیامی نخواهد بود و ثانیاً در رابطه با آیاتی که خدا را با اوصاف غیر بشری و غیر قابل فهم برای بشر آن روز معرفی می کند، دچار مشکل می شویم. قرآن بازگو کننده حقیقتی است که عاری از فهم های عصری و نسلی است. اگر فهم مردم به آن حقیقت برسد، رسیده است و الا بشر عاجز است و قدرت درک حقیقت را پیدا نکرده است. اما مفهوم، قابل درک است و بشر باید صبر کند تا از دل این مفهوم حقایق جدید را کشف کند و اگر روزی بطلان بعضی از کشفیاتش معلوم شد، ساحت قرآن آسیب نمی بیند؛ زیرا ناظر به حقیقتی والا بود که ما در تطبیق آن اشتباه کرده ایم.

اولاً، چنان که عرض کردیم، معانی الفاظ قرآن عبارت از همان معناهایی است که نزد عرب حجاز در عصر پیامبر(ص) معهود و رایج بوده؛ زیرا قرآن به زبان آنان نازل شده است؛ از این رو باید بررسی کرد که آنها الفاظ را در میان خود به چه معناهایی استعمال می کردند. بر این اساس، هرگز معناهایی که ما در زمان خود از الفاظ قرآن می فهمیم، در صورتی که در عصر پیامبر(ص) معهود و مأنوس نبوده و به کار نمی رفته باشد، قابل انتساب به قرآن نخواهد بود. این که کسانی بخواهند الفاظ قرآن را  آنچنان معنا کنند که امروز به ذهن می رسد، به واقع، الفاظ قرآن را از معانی خود خارج ساخته و معانی برساخته خود را بر قرآن تحمیل کرده اند. این نیز چیزی جز تفسیر به رأی دانسته نمی شود که حرام و ممنوع است.

ثانیاً، پیام هر کلامی عبارت از همان چیزی است که به هنگام ایراد کلام فهمیده می شود و چنان نیست که یک کلام بتواند هر زمان پیام جدیدی داشته باشد. کلام بسان انسان زنده نیست که در زمانی بتواند پیام جدیدی از دهانش خارج سازد. معنای هر کلامی مشخص است و آن را مواضعه و استعمال اهل زبان در زمان ایراد کلام روشن می سازد؛‌ نه دستاوردهای علمی که قرن ها بعد از ایراد کلام حاصل می شود. قرآن از سنخ طبیعت نیست که بشر با گذر زمان بتواند در آن به کشفیات جدیدی برسد. قرآن از سنخ کلام است و کلام هم مبتنی بر مواضعه و استعمال اهل زبان در زمان ایراد کلام است.

ثالثاً، اهل زبان معمولاً هرگاه که بخواهند معنای جدیدی را از رهگذر زبان القاء کنند، از مجاز استفاده می کنند؛ یعنی الفاظ رایج میان اهل زبان را همراه با قرائنی که از آن به «قرائن صارفه» تعبیر می شود، در معانی جدید به کار می برند. بر این اساس، خداوند پیام های جدیدی را که از طریق قرآن القاء کرده، به همین روش القاء کرده است. برای مثال اگر فرموده است که در بهشت شراب هست، اضافه کرده است که آن عقل را زایل نمی کند و سردرد نمی آورد:

یَطُوفُ عَلَیْهِمْ وِلْدانٌ مُخَلَّدُونَ *‌ بِأَکْوابٍ وَ أَباریقَ وَ کَأْسٍ مِنْ مَعینٍ * لا یُصَدَّعُونَ عَنْها وَ لا یُنْزِفُونَ (واقعه، 17-19)؛ بر گِردشان پسرانى جاودان [به خدمت‏] مى ‏گردند، با جامها و آبریزها و پیاله[ها] یى از باده ناب روان. [که‏] نه از آن دردسر گیرند و نه بى‏ خرد گردند.

بنابراین بدون قرینه و شاهد هرگز نمی توان مدعی شد که یک کلامی حاوی پیام جدیدی است.

رابعاً، چنان که کراراً عرض شد، وجهی ندارد، وقتی خداوند خطاب به عرب عصر پیامبر(ص) و به منظور هدایت آنان سخن می گوید، به گونه ای سخن بگوید که آن مردم مرادش را نفهمند. چنین ادعایی لوازم باطل متعددی دارد که پیش تر ذکر شد و لذا خود ادعا باطل و مردود است.

خامساً، چنان که عرض شد، ما اگر بخواهیم ساحت قرآن با کشفیات علمی آسیب نبیند، باید درباره قرآن ادعاهای خلاف واقع و گزاف، مطرح نکنیم و انتظارات بی جا نیافرینیم و نگوییم که قرآن موافق علم جدید سخن گفته و گزاف تر از آن این که نگوییم، قرآن اعجاز علمی دارد؛ یعنی چهارده قرن پیش از حقایقی پرده برداشته که بشر تازه کشف کرده است.


شبهه اعجاز علمی در قرآن(5)

آنچه اینک می آید، پنجمین قسمت نقد یکی از همکاران بر پست «شبهه بطلان خلاف علم در قرآن» و پاسخ به آن است. در دو قسمت قبلی سه تا از شواهدی که ناقد محترم در صدد تأویل آنها موافق علم بود و خدشه هایی که بر تأویل او وارد بود، بیان شد و اینک تأویلات مربوط به یکی دیگر از شواهد و خدشه هایی که بر آنها وارد است، بیان می شود.

باز یادآور می شوم که محور سخن ما این بود که قرآن با نگاه ظاهری سخن گفته و این نگاه اگرچه در مواردی بر خلاف نگاه علمی یعنی علم جدید است، اما حق است و وجود آیات خلاف علم جدید مستلزم باطل راه یافتن در قرآن نیست؛ اما محور سخن ناقد محترم این است که خلاف علم باطل است و لذا خلاف علم در قرآن راه نیافته و بر این اساس، تلاش می کند، معنای آیات را به گونه ای که موافق علم جدید باشد، تأویل کند.


آیه «والشمس تجری لمستقر لها»


1. معنای فلک

ناقد محترم مرقوم کرده اند:

در مورد ماه و خورشید هم فرموده است: "کل فی فلک یسبحون". بشر آن روز به فرض که کهکشان راه شیری را نمی شناخت، اما فلک را می دانست که چیست. فلک یعنی آسمان و فضا. بشر آن روز می فهمید که معنای فلک چیست و به فرض که نمی دانست خورشید در فلک شناور و در حال حرکت است، خداوند این حقیقت علمی را برای او آشکار کرد که خورشید و ماه در فضا در حرکتند؛ اما نگفت که ماه به سمت خورشید در حال حرکت است و مدار او را قطع می کند تا گفته شود این فهم برای آن عصر بوده و از نظر علمی مردود است. وقتی به صراحت نمی فرماید که حرکت خورشید به نحوی که شما می پنداید، رخ می دهد، چرا این قید را به قرآن تحمیل می کنیم؟

در پاسخ عرض می کنم:

چنان که اهل لغت گفته اند، فلک از «فُلکه» به معنای دوک نخ ریسی گرفته شده که مدور است و لذا به اعتبار این که آسمان به شکل گنبدی است و خورشید و ماه به دور زمین می چرخد، در قرآن گفته شده است که هر کدام در فلکی می گردند. فخر رازی در این زمینه نوشته است:

فلک جسم دائره ای یا سطح دائره ای یا دائره است؛ زیرا لغویوان اتفاق نظر دارند که دوک نخ ریسی از آن رو، «فلکه» نامیده شده است که مدور است و چوب مسطح دائره ای را که در سر ستون قرار داده می شود تا چادر پاره نشود، از آن جهت «فلکه» گفته اند که یک صفحه دائره ای است. آسمان را هم که «فلک» گفته اند، به جهت دائره ای بودنش است. (مفاتیح الغیب، ج‏26، ص280)

بنابراین خود همین لفظ «فلک» دلالت دارد که در قرآن طبق نگاه ظاهری سخن گفته شده است؛ نه نگاه علمی.


2. معنای مستقر

نوشته اند:

قرآن می فرماید: خورشید" مستقر" و محل قرار و آرامگاه دارد. حال نویسنده محترم چگونه ادعا می کند که این حرف از نظر علمی مردود است؟ خورشید در فضا در حال حرکت است و اِخبار می شویم که روزی از حرکت می ایستد. آیا علم ثابت کرده که نمی ایستد و استقرار پیدا نمی کند؟

پاسخ این است که:

اولاً، مستقر هیچ دلالت صریحی ندارد که به معنای استقرار دائمی باشد؛ لذا بسیاری از مفسران، «مستقر» را به معنای استقرار موقت گرفته اند که در غروب اتفاق می افتد.

با توجه به این که در سیاق آیه سخن از شب و روز است، باید مراد از «مستقر» همان مغرب باشد؛ چنان که ابن قتیبه گفته است:

لمستقر لها یعنی الی مستقر لها و مستقر خورشید دورترین منزل خورشید در غروب است. (بحرالعلوم، ج‏3، ص124)

ثانیاً، مشابه چنین مضمونی در مواضع دیگر قرآن هم آمده و حاکی است که ناظر به وضعیت جاری همین ایام دنیوی است و نه پایان دنیا؛ چنان که آمده است:

فالِقُ الْإِصْباحِ وَ جَعَلَ اللَّیْلَ سَکَناً وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ حُسْباناً ذلِکَ تَقْدیرُ الْعَزیزِ الْعَلیمِ (انعام، 96)؛ [هموست که‏] شکافنده صبح است، و شب را براى آرامش و خورشید و ماه را وسیله حساب قرار داده. این اندازه‏ گیرىِ آن تواناى داناست.

یا در جای دیگر آمده است:

هُوَ الَّذی جَعَلَ الشَّمْسَ ضِیاءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنینَ وَ الْحِسابَ ما خَلَقَ اللَّهُ ذلِکَ إِلاَّ بِالْحَقِّ یُفَصِّلُ الْآیاتِ لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ (یونس، 5)؛ اوست کسى که خورشید را روشنایى بخشید و ماه را تابان کرد، و براى آن منزلهایى معین کرد تا شماره سالها و حساب را بدانید. خدا اینها را جز به حقّ نیافریده است. نشانه ‏ها [ى خود] را براى گروهى که مى ‏دانند به روشنى بیان مى ‏کند.

نیز در جای دیگر آمده است:

وَ جَعَلْنَا اللَّیْلَ وَ النَّهارَ آیَتَیْنِ فَمَحَوْنا آیَةَ اللَّیْلِ وَ جَعَلْنا آیَةَ النَّهارِ مُبْصِرَةً لِتَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ وَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنینَ وَ الْحِسابَ وَ کُلَّ شَیْ‏ءٍ فَصَّلْناهُ تَفْصیلاً (اسراء،‌12)؛ و شب و روز را دو نشانه قرار دادیم. نشانه شب را تیره‏ گون و نشانه روز را روشنى ‏بخش گردانیدیم تا [در آن،] فضلى از پروردگارتان بجویید، و تا شماره سالها و حساب [عمرها و رویدادها] را بدانید و هر چیزى را به روشنى باز نمودیم.

مرقوم کرده اند:

شما عبارت "والشمس تجری لمستقر لها" را به استقرار خورشید در مغرب و نگاه ظاهری تفسیر کرده اید. آنچه قران فرموده است، وجود محل استقرار است. چنین مفهومی نیز از جامعیت برخوردار است و برای همه عصرها و نسل ها بیان شده و مفهومی وسیع است که نباید آن را به اموری عصری مقید کرد. عیبی ندارد که مردم یک عصر، از مستقر خورشید، مغرب را تصور کنند. اما نباید این قید را اراده و جزء مفهوم کلام قرار داد و این خلط و اشتباه آشکار نویسنده است. بدون این تقید و تنها با حمل معنای مستقر به معنای"قرارگاه" هم حجت تمام است و هدایت صورت می پذیرد و با به عهده مخاطب قرار دان بارِ تطبیق، مشکلی پیش نمی آید.

در پاسخ عرض می کنم:

اولاً، همین که ناقد محترم پذیرفته اند که مردم عصر نزول از «مستقر» معنای استقرار در مغرب را تصور می کردند، به واقع پذیرفته اند که در قرآن طبق نگاه ظاهری که از قضاء بر خلاف علم جدید است، سخن گفته شده است؛ زیرا خورشید در مغرب استقراری ندارد.

ثانیاً، ممکن است، لفظ «مستقر» به تنهایی و خارج از استعمال و جمله، جامع باشد و هر قرارگاهی را شامل شود؛ اما وقتی در جمله ای قرار گرفت و در چنبر قیود جمله واقع شد، هرگز نمی تواند جامعیت داشته باشد و هر قرارگاهی را شامل شود. قیود جمله به ویژه سیاق جمله، مصداق خاصی را برای آن معین می سازد. ناقد گرامی اگر پذیرفتند که در سیاق آیه سخن از پدید آمدن شب و روز و حرکت ظاهری خورشید از مشرق به مغرب است، معنای «مستقر» در چنین سیاقی فقط «مغرب» خواهد بود؛ نه جز آن.

پنهان نیست که لفظ مشترک معنوی با قرینه معینه بر مصداق خاصی انطباق پیدا می کند و این قرینه، جای را برای ورود مصداق دیگر تنگ می نماید. قرینه هایی که در سیاق آیه است، عبارت از پدید آمدن شب و روز و حرکت ظاهری خورشید و ماه است و مخاطبان آیه نیز که مشرکان مکه بودند، تنها حرکت ظاهری ماه و خورشید را می فهمیدند؛ بنابراین، مستقر در چنبر چنین قیودی فقط بر «مغرب» انظباق پذیر است.

علاوه بر این که هرگز در سیاق آیه، از پایان جهان و برپایی قیامت سخن گفته نشده است تا با استناد به آن گفته شود که مراد از «مستقر» روز قیامت است.

نوشته اند:

شبیه همین خلط در باب احکام فقهی نیز قابل تصور است. مثلا وقتی می فرماید: "الخمر حرام" و شخصی خمر را بر این مایع تطبیق کرده و می گوید: "خدا این مایع را که رو به روی من است حرام کرده است" باید بداند دچار خلط مفهوم به مصداق شده است؛ زیرا خداوند، طبیعت خمر را حرام کرده و تطبیق بر عهده ما است و نمی توان حرمت این مایع خارجی را به خدا نسبت داد به این معنا که قائل شد حرمت را خدا روی این مایع خارجی قرار داده است. حرمت روی خمر رفته است که "طبیعت و ماهیت خمر" است نه افراد و مصادیق. پس اگر شخصی در تطبیق اشتباه کرد و آبی را خمر پنداشت، ایرادی به حکم خداوند وارد نیست.

پاسخ این است که قیاس آیه مورد بحث با حکم «الخمر حرام» مع الفارق و باطل است؛ چون گزاره های آیات مورد بحث، خارجی و ناظر به واقع است، نه حقیقی و کلی. در این آیات از واقعیات خارجی سخن گفته شده است و در آنها هیچ حکمی به طبیعت چیزی تعلق نگرفته است که عام باشد و بتوان آن را بر مصادیق متعددی انطباق داد.

مرقوم داشته اند:

حکمت اعلای الهی و هدایت بودن قرآن برای همه عصرها اقتضا دارد که کلام در عین این که حق و صادق است، نه کاذب، موجب هدایت هم باشد و این بدین صورت است که مفهومی به کار گرفته شود که برای شنونده در هر عصری قابل درک باشد و تطبیقات عصری و نسلی را که احیانا صحیح نیستند، از حیطه کلام و مراد استعمالی خارج نماید. در غیر این صورت، قرآن برای سایر عصر ها و نسل ها هادی و حجت نخواهد بود و این به منزله تعطیلی کتاب الهی است.

پاسخ این است که:

اولاً، هر کلامی محفوف به قرائن و قیود سیاق و مخاطبان و حوادث و شرایط زمان و مکان پیدایش خودش است و نادیده گرفتن آنها و بی در و پیکر ساختن کلام برای این که بتوان هر معنایی را از دل آن بیرون کشید، هرگز قابل دفاع نیست.

ثانیاً، هدایت بخشی قرآن و هر متن دیگر، در گرو آن است که نخست آن را به درستی، همان گونه که در زمان و مکان پیدایشش فهمیده می شد، فهمید و بعد از آن برای نسل های دیگر بهره برداری کرد.

ثالثاً، کذب بودن گزاره های غیر علمی قرآن نتیجه نظریه مشهور است؛‌ نه نتیجه نظریه اینجانب. ما می گوییم، در قرآن طبق نگاه ظاهری سخن گفته شده و نگاه ظاهری هم حق است و لذا هرگز آیاتی که حاوی گزاره های غیر علمی است، کاذب نیست؛ بلکه صادق است.

رابعاً، مراد استعمالی آیات همان معنایی است که در زمان و مکان نزولش استعمال می شده است؛ نه معنایی که امروزه با استناد به دستاوردهای علمی بر آیات قرآن تحمیل می کنیم.

قرآن وقتی نازل شد که «جری الشمس» را به معنای حرکت خورشید در کهکشان راه شیری و مانند آن استعمال نمی کردند؛ بلکه به معنای حرکت ظاهری خورشید از مشرق به مغرب استعمال می نمودند.

مرقوم فرموده اند:

نویسنده محترم همچنین فرموده است: "در میان آیات الهی از پدید آمدن شب و روز سخن رفته است و بی تردید شب و روز از رهگذر حرکت ظاهری خورشید پدید می آید؛ نه حرکت هایی که امروزه بشر از خورشید کشف کرده است". باید بگوییم این سخن بر خلاف علم امروز است و صحیح نیست. شب و روز یک حقیقت تکوینی است و معلول تغییر نسبت زمین و خورشید نسبت به یکدیگر است. منشاء آن جابجایی زمین و خورشید نسبت به هم است نه حرکت ظاهری خورشید. این تغییر نسبت ممکن است به سبب حرکت خورشید و ثبات زمین باشد یا حرکت زمین و ثبات خورشید. قرآن فقط همین را گفته است که شب و روز از آیات الهی اند. یعنی تدبر کنید.

پس نباید چیزی را اضافه کنیم و بگوییم قرآن به حرکت خورشید به دور زمین اشاره کرده است تا با شبهه غیر علمی بودن مواجه شویم و بعد بخواهیم جواب دهیم که این حکایت عقیده مردم عصر نزول است تا به اشکال دیگری بر بخوریم که در این صورت قرآن فقط به درد مردم آن عصر می خورد و اصلا برای ما حامل پیام جدیدی نیست.

پاسخ این است که:

اولاً، من با تکیه بر قرائن و قیود آیات عرض کردم که مراد از «جری شمس» در آیه حرکت ظاهری خورشید از مشرق به مغرب است و تردیدی نیست که طبق نگاه ظاهری، شب و روز از رهگذر حرکت ظاهری خورشید و طلوع و غروب آن پدید می آید.

ثانیاً، این ادعا که خداوند به گزارش حقایق تکوینی آنچنان که هست، پرداخته است؛ نه آنچنان که ما می توانیم بفهمیم، خلاف واقع است؛ چون بسیاری از حقایق مثل حقایق عالم آخرت و عالم فرشتگان هرگز برای ما قابل فهم نیست و در عین حال در قرآن از آنها سخن گفته شده است. خداوند در این آیات حقایق غیبی را به حقایق دنیوی تشبیه کرده است تا برای ما که علم غیب نداریم، قابل فهم گردد.

ثالثاً، پیام های یک متن از رهگذر توجه به معانی استعمالی که در میان اهل زبان به کار می رود، دانسته می شود و چنان نیست که یک متن بتواند هر زمان بسان یک سخنگوی زنده پیام جدیدی را از دهانش خارج کند. چنین انتظاری از قرآن که به زبان متعارف عرب حجاز عصر پیامبر(ص) نازل شده، بی جاست.

دستاوردهای علمی جدید بشری هرگز قابل انتساب به آیات قرآن نیست تا آنها را پیام های جدید قرآن به شمار آوریم. اگر دستاوردهای علمی جدید بشر از الفاظ و عبارات قرآن قابل استنباط بود، باید قبل از کشفیات علمی جدید دانسته می شد؛‌ نه این که بعد از کشفیات جدید و تطبیقات تکلف آمیز دستاوردهای علمی از سوی ما بر آیات قرآن دانسته شود.


شبهه اعجاز علمی در قرآن(4)

آنچه اینک می آید، چهارمین قسمت نقد یکی از همکاران بر پست «شبهه بطلان خلاف علم در قرآن» و پاسخ به آن است. در قسمت قبلی دو تا از شواهدی که ناقد محترم در صدد تأویل آنها موافق علم بود و خدشه هایی که بر تأویل او وارد بود، بیان شد و اینک تأویلات مربوط به یکی دیگر از شواهد و خدشه هایی که بر آنها وارد است، بیان می شود.

یادآور می شوم که محور سخن ما این بود که قرآن با نگاه ظاهری سخن گفته و این نگاه اگرچه در مواردی بر خلاف نگاه علمی یعنی علم جدید است، اما حق است و وجود آیات خلاف علم جدید مستلزم باطل راه یافتن در قرآن نیست؛ اما محور سخن ناقد محترم این است که خلاف علم باطل است و لذا خلاف علم در قرآن راه نیافته و بر این اساس، می کوشد، معنای آیات را به گونه ای که موافق علم جدید باشد، تأویل کند.

آیه «والقمر اذا تلاها»

مرقوم کرده اند:

خداوند فرموده است: "و القمر اذا تلاها" کسی که از کلمه "تلاها" حرکت ماه و خورشید را درک کرده، به لغت عرب آشنا نیست و یا اگر آشنا است به این توصیه قرآن که می فرماید: "افلا یتدبرون القرآن" عمل نکرده است.

آن چه در آیه به قمر نسبت داده شده همان است که با مفهوم "تلا" حکایت می شود و آن متابعت و تبعیت است. آری قرآن، ماه را تابع خورشید دانسته است. اما آیا این به معنای حرکت ماه به سمت خورشید است؟

اگر بشر از روی تصور غلط خیال می کرده که ماه به سمت خورشید در حرکت است دلیل نمی شود که خداوند از کلام، همین را اراده کرده باشد.

ماه از جهت نور هم تابع خورشید است و از جهت ظهور در نزد دیدگان ما هم تابع خورشید است به این معنا که وقتی خورشید می آید دیده نمی شود و وقتی خورشید می رود دیده می شود. پس می توان گفت ماه طفیلی خورشید است هم از این جهت که نورش از اوست و هم از این جهت که با تلالوء خورشید دیده نمی شود و رؤیتش پس از غروب خورشید و خفای نور او ممکن است. آیه به هیچ وجه بر حرکت ماه دلالت ندارد و این معنا که ماه لااقل در مقام رؤیت، از جهت نور، طفیلی و تابع خورشید است، هم برای بشر جاهلی غیر قابل درک نبوده است تا سد باب مفاهمه گردد.

در پاسخ چند نکته ذیل را عرض می کنم:

1. معنای لغت عرب را باید از استعمالات خود عرب کشف کرد؛ نه این که ما از پیش خود برای لغت عرب معناتراشی کنیم. این که گفته شود، معنای «تلا یتلو» به معنای تبعیت است و در آیه «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»(شمس، 2) به معنای تبعیت ماه از خورشید در نور یعنی نورگیری ماه از خورشید است، خلاف استعمالات عرب است؛ زیرا:

اولاً، «تلا یتلو» در زبان عربی به معنای «چیزی در پی چیزی دیگر حرکت کردن» است؛ چنان که در لسان العرب آمده است:

تلا وقتی گفته می شود که کسی از کس دیگر پی روی کند. ابن اعرابی گوید: تلا به معنای پی روی کرد، است. تلا وقتی گفته می شود که کسی پش کس دیگری برود. نیز تلا وقتی گفته می شود که تِلو یعنی بچه استری بخرد و به بچه استر از این جهت «تِلو» می گویند که در پی مادرش می رود.

بنابراین به حسب لغت، مراد از آیه «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها»(شمس،‌2) این است که ماه در پی خورشید حرکت می کند؛ نه این که ماه نورش را از خورشید می گیرد.

ثانیاً، تمام مفسران از آغاز تا دوره معاصر، آیه مذکور را به همین معنا گرفته اند که ماه در پی خورشید حرکت می کند. برای مثال مقاتل بن سلیمان می گوید:

وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها یعنى إذا تبعها یسیر من خلفها؛ هرگاه ماه از خورشید پی روی کند، از پشت آن حرکت می کند. (تفسیر مقاتل،‌ ذیل آیه)

هیچ دلیلی ندارد که بگوییم، تمام مفسران، این آیه را طی چهارده قرن اشتباه فهمیدند و در دوره معاصر کسانی مثل ناقد محترم به تفسیر صحیح این آیه دست یافته اند. آن هم تفسیری که نه ظاهر الفاظ آیه و نه سیاق آیه و نه آیات مشابه بر آن دلالت ندارند و تنها سببی که باعث می شود، به چنان تفسیری روی بیاورند، این است که مخالف بودن آیه را با دستاوردهای علمی جدید توجیه کنند؛ به گمان این که اگر در قرآن خلاف علم جدید وجود داشته باشد، خللی در حقانیت قرآن وارد می شود.

ثالثاً، این که گفته شود، مراد از «تلاها» این است که ماه در نورگرفتن پیرو خورشید است و نورش را از خورشید می گیرد، خلاف فصاحت و بلاغت است؛ زیرا در فصاحت و بلاغت شرط است که رساترین لفظ برای یک معنا در کلام به کار برده شود.

اگر ما ادعا می کنیم، کلام خدا در اوج فصاحت و بلاغت است، رساترین لفظی که بر نورگیری دلالت دارد، «اقتباس» است؛ چنان که درباره وضعیت منافقان در آخرت آمده است:

یَوْمَ یَقُولُ الْمُنافِقُونَ وَ الْمُنافِقاتُ لِلَّذینَ آمَنُوا انْظُرُونا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِکُمْ قیلَ ارْجِعُوا وَراءَکُمْ فَالْتَمِسُوا نُوراً (حدید، 13)؛ آن روز، مردان و زنان منافق به کسانى که ایمان آورده‏اند مى‏گویند: «ما را مهلت دهید تا از نورتان [اندکى‏] برگیریم.» ‌

رابعاً، چنان که پیش تر ذکر شد، آیه مذکور در سوره شمس است که مکی است و خطاب به مشرکان قریش نازل شده و این آیه مشتمل بر سوگند است و در سوگند هم به چیزی سوگند یاد می شود که نزد مخاطبان معلوم بوده باشد. این در حالی است که مشرکان مکه هرگز نمی توانستند، دریابند که نور ماه از خورشید است تا موجه باشد، خدا به آن سوگند یاد کند.

اگر گفته شود که آنان به نورگیری ماه از خورشید آگاهی نداشتند و بشر امروزه بر اثر رشد علمی به آن آگاه شده است، نتیجه این خواهد شد که خداوند برای مشرکان مکه به امر مجهولی برای تأکید یا اثبات یک امر مجهول دیگر سوگند یاد کرده است. این در حالی است که هرگز سوگند به چیزی که مجهول است، موجه نیست؛ زیرا آنچه به آن سوگند یاد می شود، به منزله مقدمه احتجاج است و مقدمه احتجاج باید معلوم بوده باشد. فرایند سوگند چنین است که به یک امر معلوم و مقدس سوگند یاد می شود تا یک امر مورد انکار یا مورد تردید، تأکید یا اثبات شود.

خامساً، همین معنای حرکت ماه و خورشید در پی هم در سوره یس هم آمده است:

لاَ الشَّمْسُ یَنْبَغی‏ لَها أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَ لاَ اللَّیْلُ سابِقُ النَّهارِ وَ کُلٌّ فی‏ فَلَکٍ یَسْبَحُونَ (یس، 40)؛ نه خورشید را سِزَد که به ماه رسد، و نه شب بر روز پیشى جوید، و هر کدام در سپهرى شناورند.

ابن قتیبه در تفسیر آیه چنین نوشته است: «نه خورشید سزد که به ماه رسد و با هم جمع شوند».

2. این که ادعا شود، خداوند به گونه ای سخن گفته است که عرب عصر پیامبر(ع) و حتی نسل های بعدی سخنش را اشتباه بفهمند، مستلزم اثبات نقص برای خداست. چرا خداوند به گونه ای سخن گفته باشد که آنان مرادش را اشتباه بفهمند؟

آیا خدا به ذهن عرب حجاز عصر پیامبر(ص) واقف نبوده است؟ و آیا خدا به زبان آنان آگاه نبوده است؟ و نیز آیا خدا از رهگذر سخن خود نمی خواسته است، به القای مقصود خود به آنان بپردازد؟

این در حالی است که پاسخ هر سه سئوال منفی است. به این ترتیب، آشکار می شود، ادعای این که خداوند به گونه ای سخن گفته است که عرب حجاز عصر پیامبر(ص) و حتی مردمان اعصار بعدی در فهم مقصود او به اشتباه بیافتند، مستلزم یکی از گزاره های باطل ذیل است:

یا مستلزم این است که بگوییم، خدا به ذهن عرب عصر پیامبر(ص) آگاه نبوده است یا مستلزم این است که بگوییم، خدا به زبان آنان آگاهی نداشته است و یا مستلزم این است که بگوییم، خداوند قصد القای مقصود به آنان نداشته و نمی خواسته است، هدایت یابند؛ بلکه می خواسته است، آنان به ضلالت و اشتباه بیافتد.

این در حالی است که همه این لوازم باطل است و هر نظریه ای که لوازم باطل داشته باشد، خود نظریه هم باطل به شمار می رود.

مرقوم کرده اند:

اگر نویسنده محترم برای برداشت خود به قرائن تمسک می کند، در مقابل قرائنی بر همین معنایی که ذکر شد وجود دارد و آن این است که در آیه قبل، سخن از نور خورشید است: "و الشمس و ضحاها" و در آیه بعد هم سخن از روشنی و تاریکی شب و روز است: "و النهار اذا جلاها- و اللیل اذا یغشاها". پس مراد از تبعیت ماه از خورشید که در این میان ذکر شد، تبعیت و طفیلی بودن و تحت تأثیر بودن از جهت کسب نور و ظهور آن در چشم مردم است. پس نباید بیش از معنای برداشت شده را به قرآن تحمیل کرد.

در پاسخ عرض کنم:

اولاً، این قرائنی که ذکر شد، نظیر تابش خورشید و روشنی روز و تاریکی شب، هرگز ملازمه ندارد با این که معنای «تلا» در « وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها» به معنای تبعیت ماه از خورشید در نور باشد؛ زیرا بر اثر حرکت ظاهری خورشید است که روشنایی روز و تاریکی شب پدید می آید. هرگز این گونه نیست که خورشید بسان یک چراغ ثابت، خاموش و روشن شود و آن زمان که روشن می شود، روز پدید آید و آن زمان که خاموش می شود، شب پدید آید.

ثانیاً، باز ظاهر همین آیات، با علم جدید مخالفت دارد؛ زیرا در این آیات، شب و روز دارای ذاتی مستقل از نور خورشید معرفی شده است:

وَ الشَّمْسِ وَ ضُحاها * وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها *‌ وَ النَّهارِ إِذا جَلاَّها * وَ اللَّیْلِ إِذا یَغْشاها (شمس، 1-4)؛ سوگند به خورشید و تابندگى‏اش، سوگند به ماه چون پى [خورشید] رَوَد. سوگند به روز چون آن (خورشید) روشن گرداند، سوگند به شب چو آن(خورشید) می پوشاند.

در این آیات گفته شده است که روز خورشید را روشن می گرداند و شب خورشید را می پوشاند؛ حال آن که به لحاظ علمی، بخشی از زمین که مقابل خورشید قرار بگیرد، روز را تشکیل می دهد و بخشی از زمین که پشت به خورشید قرار می گیرد، شب را می سازد.

مرقوم داشته اند:

بله اگر چیزی از لوازم معنا باشد، به طوری که معنا بدون آن محقق نمی شود، آن را به گوینده می توان نسبت داد. اما این نسبت را چه کسی می دهد؟ لطفا به این نکته توجه شود که کسی که می پندارد حرکت از لوازم غروب و طلوع خورشید است، این معنا را به قرآن نسبت می دهد. اما آیا پس از علم ما به بطلان این لازمه، باز هم باید همین معنا را نسبت دهیم؟ خیر! پس از کشف خطا می گوییم ما مراد خداوند را اشتباه فهمیدیم و خداوند تنها سخن از خفاء خورشید گفته بود نه خفاء ناشی از حرکت. روش صحیح هم همین است که لازمه غلط را از گوینده نفی کنیم؛ نه این که پس از کشف خطا باز بگوییم همان را اراده کرد. منتها می خواست به درک ظاهری مردم اشاره کند.!!!!

در پاسخ عرض کنم:

اولاً، آشکار است که طلوع و غروب خورشید هرگز به معنای روشن و خاموش شدن خورشید نیست؛ بلکه به معنای برآمدن از مشرق و فرو رفتن در مغرب است و این معنای حرکت خورشید از مشرق به مغرب را القاء می کند.

ثانیاً، باز تأکید می کنم، این تلقی که ما بعد از چهارده قرن می فهمیم، معنای کلام الهی را اشتباه فهمیدیم، مستلزم این است که برای کلام الهی نقص ثابت کنیم و بگوییم، کلام الهی فصاحت و بلاغت نداشته و موجب شده است، مردم طی چهارده قرن به اشتباه بیافتند؛ اما این لازم باطل است؛ چون مخاطبان سوره شمس، مشرکان مکه بودند و خدا نیز هم به ذهن آنان و هم به زبان آنان اشراف داشته و هم قصد هدایت آنان را داشته است؛ لذا معنا ندارد، کلام خدا چنان باشد که مقصود خدا را آنان نفهمیده باشند.

ثالثاً، معنای کلام تابع استعمال اهل زبان است؛ نه تابع ذهن ما. ما برای فهم معنای کلامی الهی باید بررسی کنیم، الفاظ و عبارات قرآن در میان اهل زبان که عرب حجاز عصر پیامبر بودند، به چه معنایی بوده است؛ نه معنایی را که ما امروزه با استفاده از علوم جدید به دست می آوریم، به کلام الهی نسبت بدهیم. چنین کاری تحمیل آرای علمی بر کلام الهی است و این چیزی جز تفسیر به رأی خوانده نمی شود و تفسیر به رأی هم امری حرام و ممنوع به شمار می رود.

ما برای این که بدانیم، آیا «تلا» «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها» به معنای حرکت ماه در پی خورشید است یا به معنای نور گرفتن ماه از خورشید، باید به فهم عرب صدر اسلام مراجعه کنیم؛ نه فهم ما در عصر حاضر. فهم عرب صدر اسلام نیز چنان که نقل کردیم، از آیه مذکور این است که ماه در پی خورشید حرکت می کند و هرگز هیچ مفسری در صدر اسلام و حتی قرن های بعد، آیه مذکور را به معنای نورگیری ماه از خورشید نگرفته اند.

رابعاً، چنان که نقل شد، معنای مطابقی لفظ «تلا» به معنای حرکت ماه در پشت خورشید است؛ نه معنای لازمی آن.

مرقوم کرده اند:

به راستی اگر قرار باشد آیات قرآن را که مردم را به آیات الهی راهنمایی کرده اند، مقید به فهم مردم عصر نزول بگیریم و بگوییم خدا خواسته است همان چیزی را به عنوان آیات الهی معرفی کند که مردم فهمیده اند، در این صورت آیا این آیات برای مردم عصر ما مفید خواهد بود؟ مثلا آیه های مورد اشاره در سوره یاسین برای مردم عصر ما قابل احتجاج خواهد بود؟ پاسخ، منفی است. دیگر دانشمندان و حتی مردم عادی خواهند گفت ما از این آیات چیزی نمی فهمیم و خدا به چیزی اشاره کرده که مطابق گمان باطل مردم آن عصر بوده است و خواسته آن ها را هدایت کند. اما ما که حقیقت را در پرتو علم فهمیده ایم دیگر از این آیات سودی نمی بریم.

پاسخ این است که:

اولاً، اگر ما از قرآن انتظار داشته باشیم که به ما گزاره های علمی القاء کند، انتظار بی جایی است و قرآن حتی در عصر نزولش، هرگز متعرض بیان هیچ گزاره علمی که برای مخاطبانش ناآشنا بوده، نشده است؛ چه رسد به عصر حاضر.

ثانیاً، قرآن کتاب تذکر و موعظه و هدایت معنوی و اخلاقی است و در موعظه و بیان اخلاقی هیچ اشکالی ندارد که به همان معهودات مخاطبان حاضر در زمان و مکان خطاب تکیه شود و لو معهودات مخاطبان خلاف علم جدید باشد.

ثالثاً، چرا باید نگاه ظاهری را باطل بشماریم؟ چرا وقتی ما با نگاه ظاهری و چشم سر می بینیم که ماه در پی خورشید حرکت می کند، بگوییم، حقیقت نمی بینیم و باطل می بینیم تا ناگزیر شویم،‌ به تأویلات تکلف آمیز روی بیاوریم؟

رابعاً، چنان که پیش تر بیان شد، حتی اگر حرکت ماه در پی خورشید را باطل بشماریم، هرگز خللی به حقانیت قرآن وارد نمی سازد؛ چون آیه «وَ الْقَمَرِ إِذا تَلاها» مشتمل بر قَسَم است و قَسَم نوعی احتجاج دانسته می شود و در احتجاج هیچ اشکالی ندارد که به گزاره باطل احتجاج شود.

خامساً، اقتضای فهم هر متنی اعم از قرآن و غیر قرآن این است که الفاظ و تعابیر آن، همان طور که در زمان و مکان پیدایش فهمیده می شده، فهمید. قرآن به زبان فرشتگان یا اجنه نازل نشده است که روش فهم جداگانه ای داشته باشد؛ بلکه به زبان عربی عصر حجاز عصر رسول خدا(ص) نازل شده و از مقتضیات این زبان پیروی می کند.

نوشته اند:

قرآن می فرماید: "و فی الارض آیات للموقنین و فی انفسکم افلا تبصرون"(ذاریات، 20-21).

نتیجه سخن نویسنده محترم این است که آیه فوق به همان اموری اشاره می کند که کفار در باره زمین کشف کرده بودند یا همان اموری که در مورد خود می دانستند و دیگر به درد روزگار ما که کشفیات جدیدی در باره زمین و نفس انسانی صورت می پذیرد نمی شود و به حقایق علمی جدید ربط پیدا نمی کند.!!

خیر مطلب از این قرار نیست؛ قرآن به وجود آیات در زمین اشاره می کند و ما را به اندیشه دعوت می کند. حال اگر چیزی را اشتباه در مورد خودشان یا زمین فهمیده بودند از آیات نیست وآن ها اشتباه می کردند. خدا بشر عصر نزول را به آیات دعوت کرده، نه به آن چه خود می پنداشتند و اتفاقا رمز تازگی و ماندگاری قرآن همین است که حقایق را در قالبی بیان می کند که به درد هر عصری بخورد و وقتی بشر کامل می شود و به خطای خود پی می برد، ساحت قران را از خطا دور می بیند و می فهمد قرآن حقیقتی والاتر را گفته بود که بشر با علم آن روز نمی فهمید، نه این که خداوند حرف بشر آن روز را می زند!

در پاسخ عرض کنم:

اولاًً، سوره ذاریات مکی و خطاب به مشرکان مکه است و لذا باید مراد از «آیات» نشانه هایی از قدرت الهی باشد که برای آنان قابل فهم است و گرنه چگونه با نشانه هایی که قابل فهم آنان نیست، به قدرت الهی پی ببرند.

چنان که پیش تر گفتم، ارجاع به آیات(نشانه ها) به واقع احتجاج به مقدمات معلوم برای شناخت امری مجهول است و در احتجاج باید مقدمات معلوم باشد تا احتجاج نتیجه بخش باشد.

ثانیاً، تمام آنچه که در قرآن از آیات(نشانه های) الهی برشمرده شده، برای مشرکان مکه محسوس و مشهود بوده است؛ لذا وجهی ندارد، مراد از «آیات»(نشانه ها) در آیه مذکور نیز چیزی جز امور محسوس و مشهود بوده باشد.

ثالثاً، چنان که کرارا گفته شد، ادعای این که مردم طی قرن ها در فهم کلام الهی اشتباه کردند، لوازم باطل متعددی دارد که از آن جمله فصاحت و بلاغت نداشتن قرآن و عدم هدایت کنندگی آن و انتساب فعل قبیح گمراه سازی به خداست. ادعایی که لوازم باطل داشته باشد، بی شک باطل خواهد بود.

رابعاً، عرفی و ظاهری بودن بیان قرآن، هرگز ملازمه ندارد با این که برای مردمان اعصار دیگر هدایت کنندگی نداشته باشد. منتها باید توجه داشت که قرآن به زبان عرفی و از دریچه نگاه ظاهری عرب حجاز عصر پیامبر سخن گفته است.

خامساً، هیچ زبانی ظرفیت آن را ندارد که از طریق آن به گونه ای سخن گفته شود که متناسب اهل زبان در تمام اعصار باشد؛ زیرا الفاظ و تعابیر زبان تطور معنایی پیدا می کند و نیز در هر کلامی به خصوص کلام شفاهی، علاوه بر قرائن مقالی، قرائن مقامی نیز هست که بر اثر گذشت زمان، مورد غفلت واقع می شود؛ لذا این که ما توقع داشته باشیم، در چهارده قرن پیش به زبانی سخن گفته شده باشد که متناسب تمام اعصار باشد، توقعی بیجاست. این نقص در خدا نیست؛ بلکه در زبان است. به عبارت دیگر، در فاعلیت فاعل که خدای قادر علیم باشد، هیچ نقصی نیست؛ بلکه در قابلیت قابل که زبان بشری عرب حجاز عصر پیامبر باشد، نقص وجود دارد.

سادساً، تازگی و ماندگاری قرآن به این نیست که قرآن را موافق علم بخوانیم و هرگاه که برای ما مسلم شد، آیاتی خلاف علم است، دست به توجیه و تأویل ببریم و ادعا کنیم، مراد کلام الهی را قرن ها اشتباه فهمیدیم؛ بلکه به این است که قرآن را همان گونه که خود معرفی کرده است، یعنی کتاب تذکر و موعظه و هدایت معنوی و اخلاقی معرفی کنیم و از آن انتظار گزاره های علمی نداشته باشیم.

سابعاً، شرط تازگی و ماندگاری قرآن این است که آن را ترجمه فرهنگی کنیم و آن را به زبان و فرهنگ امروز بازتولید نماییم. ما هرگز سزوار نیست، با همان ادبیات عرب حجاز عصر پیامبر(ص) با نسل امروز سخن بگوییم.

امروزه هرگز روا نیست، به مردم بگوییم، قدرت خدا را نگاه کن که چگونه خورشید را از مشرق بر می آورد و به مغرب فرو می برد و آنگاه که خورشید غروب کند، ماه را از پی آن می آورد و این ماه و خورشید چنان در پی هم حرکت می کنند که یکی به دیگری اصابت نمی کند.

بلکه امروزه باید به مردم بگوییم، قدرت خدا را نگاه کن که چگونه با چرخش زمین به دور خودش در برابر خورشید شب و روز را پدید می آورد و ماه را سیاره ای قرار داده است که به دور زمین بچرخد و به هنگامی که ما در مقابل خورشید قرار نگرفته ایم، نور خورشید را به ما بازتاب دهد و نیز ملاحظه کنید که چگونه خداوند با نیروی جاذبه ای که میان کرات قرار داده است، هر کدام در مدار خود حرکت می کنند و ذره ای از مدار خود منحرف نمی شوند و این جاذبه منجر می شود که کرات به هم اصابت نکنند. تردیدی نیست که چنین گفتمانی در عصر حاضر رایج و معهود و صحیح است؛ اما هرگز در عصر نزول قرآن نمی توانست، قابل فهم و قابل قبول باشد. برای مثال، آیا پیامبر(ص) می توانست، به مشرکان مکه بفرماید، خورشید ثابت است و زمین به دور خودش می چرخد و شب و روز از چرخش زمین به دور خودش پدید می آید؟ آیا چنین سخنی را از ایشان دلیل بر سفاهت و جنون آن حضرت نمی گرفتند؟ و آیا غرض از بعثت او این بوده است که باورهای علمی مردم زمان خودش را تصحیح کند؟ چرا باید ما فهم و تفسیر قرآن را بر پیش فرض هایی مبتنی کنیم که ناگزیر شویم، به لوازم باطلی ملتزم شویم و به تأویلات تکلف آمیزی روی بیاوریم؟