اولاً، موضوع اين است که آيه در مقام بيان تفاوت ميان انسان ها نيست؛ بلکه در مقام بيان اين است که خداوند مي تواند ظريف ترين اعضاي انسان را بازسازي کند و اين اختصاص به خطوط انگشتان ندارد. ابروها و چشم ها و ساير اعضاي ظريف هم مي تواند مورد توجه باشد؛ ثانياً،‌ تفاوت ميان انسان ها به خصوص تفاوت خطوط سر انگشتان دست اختصاص ندارد. خطوط تمام بدن انسان ها با هم تفاوت دارد. دي ان اي همه انسان ها با هم متفاوت است.

چنان که عرض کردم، اين که خطوط انگشتان انسان ها با هم فرق دارد، چيزي نيست که عبارت آيه بر آن دلالت داشته باشد. اين را علم کشف کرده و اگر علم کشف نکرده بود، هيچ اهل زباني نمي توانست چه چيزي را از آيه قرآن درک کند. سخن من اين است که آنچه را از خود قرآن نمي توانيم استنباط کنيم، نمي توانيم به قرآن نسبت بدهيم.

اولاً، تفاوت انسان ها فقط به سر انگشتان نيست. تمام خطوط بدن انسان ها متفاوت است. ثانياً، بنان هرگز به معناي خطوط انگشتان نيست؛ بلکه خود انگشتان يا سر انگشتان است و اين هيچ دلالتي ندارد که خطوط انگشتان انسان ها با هم تفاوت دارد. به هيچ وجه از خود آيات چنين معنايي برداشت نمي شود. اين که از طريق علوم معنايي کشف شود، هرگز قابل انتساب به قرآن نيست.

اولاً، آيه در سوره انعام است که مکي و خطاب به مشرکان مکه است. در آيه حالت کفر به خدا تشبيه شده به حالت کسي به بالاي کوه مي رود و نفسش تنگ مي شود. شهر مکه هم کوهستاني است و اطراف کعبه را کوه هاي بلند فراگرفته است و شرجي هم هست. مشرکان مکه هم به طور طبيعي از کوه ها بالا مي رفتند و خود به وضوح احساس مي کردند که هرچه به قله نزديک مي شوند، نفس تنگي مي گيرند. ثانياً، تشبيه براي تقريب ذهن به معناي مقصود است و در علوم بلاغي آمده است که تشبيه ابلغ از حقيقت است. در آيه کفر به خدا که يک معناي عقلي است به نفس تنگي که يک معناي حسي است،‌ تشبيه شده است تا مشرکان مکه ضرر کفر را بهتر بفهمند. ثالثاً، هرگز معنا ندارد،‌ آيه اي خطاب به مشرکان مکه نازل شود؛‌اما آنان معناي مراد را نفهمند. اين خلاف فصاحت و بلاغت قرآن است.

با سلام و عرض ارادت. عرض من اين است که معناي عرفي آيات را بايد عرب عصر نزول بفهمند؛ اما لوازم منطقي آن و يا شناخت مصاديق جديد آيات و يا معرفت به حقايق غيبي آيات را کساني مي فهمند که از انديشه يا طهارت قلبي بالاتري برخوردار باشند و به طور طبيعي ائمه(ع) از سرآمدان ايشان هستند.

اگر شما غروب و طلوع و مغرب و مشرق و مطلع و دلوک شمس و مانند آنها را اشاره به حرکت ظاهري خورشيد نمي دانيد، اشاره به چه چيزي مي دانيد؟ آيا مطلع يا مشرق را به جايي نمي گويند که خورشيد از آنجا در مي آيد؟ آيا دلوک شمس چيزي جز همين حرکت ظاهري خورشيد را دلالت دارد؟ و آيا مغرب شمس جز همين جايي که خورشيد در آسمان ناپديد مي شود، معنا مي دهد؟ آيا طلوغ و غروب شمس ناظر به حرکت ظاهري خورشيد نيست؟

انکار دلالت قرآن بر حرکت ظاهري قرآن تکلف آميز است. اين که گفته شود، حضرت ابراهيم اشتباه کرده است؛ اما خدا اشتباه نمي کند و ايراد آنجا خواهد بود که به خود خدا نسبت داده شود، سخت سست است. شما درباره آيات ذيل که سخن خود خداست، چه مي فرماييد: «أَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوكِ الشَّمْسِ إِلى‏ غسَقِ اللَّيْلِ» (الإسراء : 78). در اين آيه سخن از زوال شمس است و زوال شمس يعني حرکت خورشيد. يا درباره اين آيه چه مي فرماييد: «حَتَّى إِذا بَلَغَ مَغْرِبَ الشَّمْسِ» (الكهف : 86 ). مغرب خورشيد يعني حرکت خورشيد در سمت غرب آسمان و ناپديد شدن آن در آنجا. نيز اين آيه: «حَتَّى إِذا بَلَغَ مَطْلِعَ الشَّمْسِ» (الكهف : 90). مطلع شمس يعني شروع حرکت ظاهري خورشيد در شرق آسمان. همين طور اين آيه: سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها (طه : 130). طلوع و غروب شمس يعني آغاز و پايان حرکت ظاهري خورشيد. يا اين آيه: أَ لَمْ تَرَ إِلى‏ رَبِّكَ كَيْفَ مَدَّ الظِّلَّ وَ لَوْ شاءَ لَجَعَلَهُ ساكِناً ثُمَّ جَعَلْنَا الشَّمْسَ عَلَيْهِ دَليلا (الفرقان : 45). اين آيه به وضوح بر حرکت ظاهري سايه بر اثر حرکت ظاهري خورشيد دلالت دارد. به نظر من نبايد گفت که حرکت ظاهري خورشيد باطل است تا دچار مخمصه شويم. بايد بگوييم: هم حرکت ظاهري خورشيد حق است و هم حرکت هاي ديگر آن.

خورشيد نسبت به منظومه شمسي ثابت است؛ اما نسبت به كهكشان راه شيري و فضاي لايتناهي متحرك است. نيز حركت انفجاري درون خودش. سخن ما اين است كه در قرآن از حركت ظاهري خورشيد از شرق به غرب سخن گفته شده است. حضرت ابراهيم به صراحت مي گويد: خداي من خورشيد را از مشرق بر مي آورد. يک مشکل عمده اي وجود دارد، اين است که شما تصور مي کنيد، من يک شخص ناشي و بي سوادم و روي تمام ابعاد موضوع انديشه و مطالعه ندارم. شما اين تصور را نفرماييد. هيچ کس را خرد نپنداريد. اهانت هم نکنيد و کنايه نزنيد. فقط بحث علمي بفرماييد.

من نيز عرض نکردم، کسي حق ندارد، چيزي بيش تر بفهمد. عرض من اين است که ما هر معنايي را به قرآن نسبت مي دهيم، بايد ربط منطقي به آن داشته باشد تا مشمول تفسير به رأي و افتراء بر خدا نشويم.

به نام خدا. من باز به اهانت هاي شما کاري ندارم. فقط سئوال علمي اتان را آن طور که مي فهمم، پاسخ مي دهم. ظاهراً شما مي فرماييد، در قرآن با نگاه ظاهري سخن گفته نشده است؛ بلکه با نگاه علمي سخن گفته شده است. لذا اگر در قرآن آمده، خورشيد حرکت مي کند، منظور حرکت ظاهري نيست؛ بلکه حرکت هايي است که امروزه علم درباره خورشيد کشف کرده است. اما من بر خلاف شما نظر دارم. من مي گويم، وقتي حضرت ابراهيم مي گويد: خداي من آن است که خورشيد را از مشرق بر مي آورد و تو اي نمرود اگر مي تواني از مغرب در آور، سخن او ناظر به حرکت ظاهري است. ظاهراً شما مي فرمايد، حضرت ابراهيم اشتباه کرده، اين چه ربطي به قرآن و کلام خدا دارد. اما بيان حرکت ظاهري فقط به اين مورد ختم نمي شود. موارد متعدد ديگري هم هست. در جايي آمده است که ماه در پي خورشيد حرکت مي کند و بي ترديد اين با نگاه ظاهري درست در مي آيد؛ نه به لحاظ علمي. سخن من اين است که نگاه ظاهري هم حق است و لذا باطل در قرآن راه نيافته است؛ اما شما مي فرماييد، نگاه ظاهري باطل است و لذا بايد چنين آياتي را به گونه اي معنا کرد که با نگاه علمي مطابق باشد. من عرض مي کنم، بدون قرينه و دليل از خود قرآن نمي توان، آيات را بر خلاف ظاهرش معنا کرد. نمي توان گفت: قرآني که براي هدايت عرب عصر نزول نازل شده، آنان آيات را نفهميدند و يا اشتباه فهميدند و در عين حال ادعا کنيم، قرآن در اوج فصاحت و بلاغت نازل شده است. موفق باشيد

مي توانستيد، تعبيرهاي اهانت آميز به کار نبريد. عرض من اين است که اين که در قرآن آمده، خورشيد از مشرق در مي آيد و در مغرب غروب مي کند، حق است؛ البته طبق نگاه ظاهري. حال شما چه مي فرماييد؟ آيا مي فرماييد، بيان قرآن باطل است؟

به نام خدا و با سلام. چنان كه عرض كردم،‏در قرآن در حد همان آگاهي هاي عرب حجاز عصر پيامبر(ص) سخن گفته شده است. اطلاعات آنان در همان حدي بوده است كه با چشم غير مسلح قابل مشاهده بود؛‏لذا همان طور كه با نگاه ظاهري ملاحظه مي شود، خورشيد از مشرق به مغرب جريان دارد،‏درقرآن هم از همين جريان ظاهري خورشيد سخن رفته است. من در اين زمينه كتابي را نمي شناسم.