مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

f:  ببخشید در مورد نظرتون می‌تونم سئوال کنم؟
me:  بفرما.
f:  این که نوشتید، «اقتضای عرفی بودن زبان قرآن و حدیث آن است که قابل فهم مخاطبش در وقت نزول و صدور باشد و برای فهم مقاصد نیاز نباشد، به کسانی مانند پیامبر (صلّی الله علیه و آله) یا ائمه (علیهم السّلام) مراجعه کرد.»
آیا در مورد کل آیات قرآن منظورتون اینه که نیازی به مراجعه به پیامبر و ائمه نیست؟
me:  همین طور است. البته برای مخاطبانش.
f:  اصلا هیچ بطنی نداره قرآن؟در قسمت فرا عرفی  ذو بطون بودن قرآن رو رد کردید؟
me:  بطن چیه؟ اگر معنایی باشد که ربط منطقی به مدلول عرفی قرآن داشته باشد، هر که در لوازم آیات تدبر کند، آن را می فهمد. اما بطون به معنای مفاهیم آسمان و ریسمانی هیچ کلامی ندارد، چه رسد به کلام خدا
f:  نقش ائمه در تفهیم قرآن کجاست؟
me:  ائمه مثل مفسران می توانند همان قرائن فهم زمان نزول آیات را بازسازی کنند. مخاطب قرآن نه به پیامبر و نه به کسی دیگر نیازی ندارد که قرآن را به او بفهماند.
f:  احادیث تأویلی در تفسیر قرآن چه جایگاهی داره؟
me:  هر حدیثی که موافق منطوق یا مفهوم قرآن باشد، قبول است و الا مردود.
f:  جاودانگی قرآن یعنی چی؟
me:  قرآن تا زمانی که به آن مراجعه شود و از آن راهنمایی گرفته شود، جاوید است.
f:  اگه اینجوری باشه که زبان قرآن رو مردم زمان عصر نزول  قرن می‌فهمیدند و به قول شما نیازی به پیامبر هم نداشتند در فهمش؛ ولی الان در زمان ما وقتی نمی‌فهمیم باید چی کار کنیم؟
me:  ما باید به همان فهمی برسیم که عرب عصر نزول داشت. اگر ما همان معهودات عرب عصر نزول را داشته باشیم، همه آیات قرآن را می فهمیم.
f:  مگه پیامبر و ائمه دست کم مردم عصر نزول نبودند؟ پس جایگاه اونها چه جوری حفظ می‌شه؟
me:  پیامبر همان قرآنی را که نازل شده بود، بر مردم می خواند و آنها قرآن را می فهمیدند. بنابراین نقش او ابلاغ و قرائت قرآن بود.
f:  نقش ائمه پس چی بوده؟
me: ما به ائمه نیاز داریم؛ اما فهم قرآن وابسته به ائمه نیست. ائمه چیزهایی را که در قرآن نیست، به ما می گویند.
me:  ائمه فرمودند: حدیث ما را بر قرآن عرضه کنید، اگر مخالف بود، دور بیافکنید. این یعنی چه؟ یعنی شما هم قرآن را می فهمید و هم حدیث ما را و هم می توانید حدیث ما را در صورتی که مخالف قرآن باشد، دور بیافکنید.
me: ائمه هم با میراث نبوی که در اختیار دارند، می توانند قرائن فهم قرآن را بازسازی کنند. البته بازسازی قرائن در انحصار ائمه(ع) هم نیست. روایات در اختیار همه هست و دیگران هم می توانند به این کار بپردازند. نیز در روایت است که مصحف امام علی(ع) در اختیار ائمه(ع) است. نیز پیامبر برخی از تغییرات را در سنن جاهلی پدید آورد و اینها را به علی املا کرد و اینها در اختیار ائمه است. منتها فهم مقاصد قرآن وابسته به ایشان نیست. وابستگی فهم قرآن به پیامبر(ص) و ائمه(ع) مستلزم این معناست که قرآن فصاحت و بلاغت ندارد. در حالی که این باطل است و قرآن در اوج فصاحت و بلاغت است.
me:  مشکل کار در کجاست؟ آیا قرآن را فصیح و بلیغ نمی دانید؟
f:  می‌دانم.
me:  فصاحت و بلاغت یعنی چه؟
f:  نقش ائمه به هیچ وجه مخل فصاحت و بلاغت  قرآن نیست.
me:  فصاحت و بلاغت یعنی این که کلامی رسا و قابل فهم باشد و مطابق سطح فهم مخاطب گفته شده باشد.
f:  هر کسی به اندازه فهم خود به طور نسبی از قرآن درک می‌کند؛ اما صورت درک کامل از قرآن چطور؟
me:  حجر حجر است و شجر شجر. یک وجب دو وجب که ندارد. آیا کلام عادی ذو مراتب است؟ خدا به زبان عادی سخن گفته است. زبانش را که از آسمان نیاورده است. زبان فرشتگان و اجنه هم نیست. زبان قرآن همان زبان عرب امی و بی سواد  است.
f:  آقای معرفت در کتاب علوم قرآنی فرمودند که زبان متعارف که برای همگان قابل فهم باشد، با این تفاوت که اختلاف استعدادها در عمق درک مطالب مؤثر است.
me:  این عمق اگر لوازم منطقی معنای متعارف باشد، اختصاص به قرآن ندارد. این عمق در سخن من و تو هم هست. اما اگر معانی آسمان و ریسمانی باشد، هیچ کلامی چنین معناهایی ندارد.
me:  به هر حال شما در رشته ای نزدیک به قرآن تحصیل کرده اید. علوم بلاغت را هم خوب مطالعه کرده اید. باید علومی که مطالعه کرده اید، با آنچه که درباره قرآن گفتند، مخالفت نداشته باشد.
f:  من تا به حال مخالفتی در این مسایل ندیدم. خدمتتون هم عرض کردم که نقش ائمه در دین مخل فصاحت و بلاغت قرآن نیست.
me: عدم فهم قرآن برای عرب عصر نزول منافی فصاحت و بلاغت قرآن است. فصاحت یعنی از واژگان مألوف مخاطب استفاده کردن و خالی از تعقید معنوی بودن و بلاغت ینی هم سطح مخاطب سخن گفتن. اگر قرآن اینجوری است، نباید نیاز باشد، باز پیامبر یا ائمه قرآن را برای مخاطب توضیح بدهند.
f:  ببخشید فهم قرآن برای اعراب عامی و حضرت علی و عمر همه در یک سطح بوده؟ مگه نمی‌فرمایید مقتضای مخاطب؟ اقتضای حضرت علی (ع) با مقتضای عمر و فرد عامی فرق می‌کنه.
me:  منطوق و معنای متعارف قرآن را اکثر مخاطبان اعم از علی و عمر می فهمیدند. اما آنان در فهم لوازم معنای متعارف متفاوت اند. تفاوت فهم علی و عمر در لوازم معنای متعارف است؛ نه در اصل معنای متعارف.
me:  وقتی گفته می شد: انظر الی الابل کیف خلقت همه یکسان می فهمیدند. این جوری نبوده است که مثلا وقتی این آیه را می شنیدند، معنایش را نفهمند یا کج بفهمند.
f: مگه همه همین قرآن رو که به نظر شما همین ظاهر هست نمی‌خوندند؟
me: چرا همه این قرآن را می خواندند.
f:  متشابهات قرآن رو هم همه می‌فهمیدند؟
me:  متشابهات یعنی آیات قیامت، و آیات قیامت هم قابل درک همه است.
f:  آیات متشابه فقط قیامت نیست.
f: استوی علی العرش رو می‌فهمیدند؟
me:  معنای «ما تشابه» در آیه هفت آل عمران به معنای آیات قیامت است. الرحمن علی العرش استوی یعنی خدا به تخت نشست؛ چنان که در فارسی می گویند: شاه به تخت نشست. معنایش این است که سلطنت در اختیار اوست.
me:  کدام آیه ای را می یابید که عرب عصر نزول نفهمیدند؟
f:  الله نور السموات والارض.
me:  الله نور السموات و الارض یک تعبیر مجازی است؛ یعنی خداوند هدایت تکوینی جهان را بر عهده دارد.
f:  الی ربها ناظره.
me:  الی ربها ناظره یعنی به خدا توجه دارند.?
me:  اینها همه تعابیر مجازی است که در زبان عرب رواج داشته است. مگر خدا چه می خواست بگوید که عرب عصر نزول نتوانسته است، بفهمد؟
f:  همه بلیغ نبودند. آیا همه الان شعر رو می‌فهمند؟ که حالا همه بتونند بلاغت عربی رو بفهمند؟
me: خدا برای توده مردم سخن گفته است و این با اشعاری مثل اشعار حافظ که با اصطلاحات خاصی است، تفاوت دارد. حافظ برای توده مردم سخن نگفته است. او اساسا به زبانی سخن گفته است که توده مردم نفهمند و گرنه او را تکفیر می کردند. بر عکس قرآن که قصدش هدایت توده مردم بوده است؛ نه گمراه سازی آنان.
me: فصاحت و بلاغت به منای سلمبه و قلمبه سخن گفتن نیست که تخصص خاصی نیاز داشت باشد.