مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

 دکتر نکونام: فلسفه این نشست ایجاد آمادگی برای دانشجویان جهت انتخاب موضوعات پایان‏نامه‏های خود با توجه به الزامی بودن اهتمام به آن برابر آیین‏نامه کارشناسی ارشد در فاصله ترم دوم و قبل شروع ترم سوم است. شایان ذکر است که هرچند سعی می‏شود، موضوعاتی که در این نشست عرضه می‏شود، جدید و تحقیق نشده باشد، ولی الزاماً چنین نیست؛ از این رو باید دانشجویان موضوعات عرضه شده را خود مورد بررسی و جستجو قرار دهند و نو بودن آنها را خود احراز کنند.

 موضوعاتی که در خور تحقیق به نظر می‏رسد، به این شرح است:

 در حوزه مسئله‏پژوهی(پاسخ به سئوالات مشخص پاسخ نیافته یا پاسخ منقح‏نیافته):

1. شیوه‏های مفهوم‏گیری از آیات قرآن(راه‏های کشف لوازم، نمونه‏های معنای لازم بین به معنای اخص، نمونه‏های بین به معنای اعم و نمونه‏های غیر بین)، 2. تناسب موقعیتی آیات)عدم انحصار تناسب به تناسب سیاقی، تفسیر آیات ناهماهنگ با سیاق مانند آیات اقرا، اکمال دین، تبلیغ و تطهیر با توجه به تناسب موقعیتی قرآن، دلایل و شواهد بر وجود تناسب موقعیتی در آیات)، 3. نقد نظریه اعجاز علمی( نقد این تلقی که در قرآن آیاتی وجود دارد که مردم عصر نزول به درستی آنها را نمی‏فهمیدند و بشر بر اثر پیشرفت دانش توانسته است، به معنای درست آنها پی ببرد: بیان لوازم باطل این نظریه، آیات علمی ادعایی و تفسیر صحیح آنها)، 5. توقیف و اجتهاد در قرآن(میزان الهی و بشری بودن قرآن در ابعاد رسم الخط، زبان قرآن، اسامی سوره‏ها، اختلاف قرائات، ترتیب آیات و سور)، 6. نقد نظریه عدم ترادف در قرآن( نقد این نظر که هیچ لفظی در قرآن در معنای لفظی دیگر به کار نرفته است)، 7. نقد نظریه نسخ در قرآن( این نظر که در عصر نزول، آیات قرآن حسب مصالح و مقتضیات تغییر می‏کرده است؛ اما پس از آن این باب بسته شده است).

 در حوزه موضوع پژوهی(گردآوری متون پراکنده درباره یک موضوع و تحلیل و جمع‏بندی آنها):

1. روایات تفسیری غلات، 2. شواهد روایی و قرآنی متون عرفانی (نظیر فصوص الحکم و فتوحات مکیه)، 3. نواصب و جعلیات آنان، 4. روایات صعب مستصعب، 5. بررسی قصص قرآن در بستر نزول قرآن)به ترتیب نزول)، 6. مشرکان مکه در بستر نزول قرآن، 7. یهودیان مدینه در بستر نزول قرآن، 8. منافقان عهد رسول خدا(ص) در بستر نزول قرآن، 9. دیدگاه‏های آیت اللَّه جوادی در علوم قرآن، 10. دیدگاه‏های آیت اللَّه مصباح در علوم قرآن، 11. دیدگاه‏های دکتر سروش در علوم قرآن، 12. علوم قرآن در تفسیر الفرقان، 13. فقه الحدیث در وافی فیض، 14. فقه الحدیث در بحار الانوار، 15. غریب القرآن در تاج العروس، 16. غریب القرآن در قاموس المحیط، 17. خوارق عادات در قرآن، 18. اسباب ورود روایات، 19. تأثیرات قرآن بر علوم اسلامی، 20. جلوه‏های فرهنگی عصر نزول در آیات قرآن، 21. تلمیحات شاعران پارسی به آیات و روایات در حوزه ارتباط با خدا، 22. تفسیر محمد بن مروان سدی، 23. تفسیر عطاء بن ابی رباح.

 در حوزه متن پژوهی(ترجمه و نقد مدخل‏های مبسوط دائرة المعارف قرآنی چاپ لیدن):

1. اخلاق و قرآن، 2. قرآن در زندگی روزمره، 3. تفسیر قرآن در صدر اسلام، 3. تقسیر قرآن در عصر حاضر، 4. واژگان دخیل، 5. خوردنی و نوشیدنی، 6. شکل و ساختار قرآن، 7. جغرافیا، 8. خدا و صفاتش، 9. نحو و قرآن، 10. حدیث و قرآن، 11. تاریخ و قرآن، 12. اعجاز.

 در حوزه تحقیق کاربردی(مشکلات و مسایل اجتماعی):

1. رسم عزاداری ائمه(ع)، 2. رسم پوشش، 3. رسم سیاحت و گردش، 4. اخلاق مطبوعاتی، 5. رسم ورزش، 6. رسم تبلیغ دین، 7. رسم دعا، 8. رسم زیارت 9. فعالیت سیاسی، 10. رسم تحزّب، 11. خرافات، 12. مدگرایی. شایان ذکر است که در این حوزه لازم است گردآوری اطلاعات برای تبیین موضوع به روش میدانی و گردآوری اطلاعات به منظور ارزیانی و ارایه راه حل‏ها به شیوه کتابخانه‏ای باشد.

 در حوزه بررسی تطبیقی( شناسایی جهات اشتراک و افتراق دو چیز): 1. عبادت در قرآن و عهدین، 2. معجزه در قرآن و عهدین، 3. انفاق در قرآن و عهدین، 4. خدا در قرآن و عهدین، 5. اسرائیلیات در تفاسیر شیعه و سنی، 6. فضایل اهل بیت(ع) و صحابه، 7. مردم سالاری در قرآن و غرب، 8. خدا در قرآن و عهدین، 9. ذکر در قرآن و عهدین، 10. جوان در قرآن و حدیث و روان‏شناسی، 11. سبک قرآن و نهج البلاغه، 12. سعادت انسان از نگاه قرآن و فلسفه، 13. حجاب در قرآن و عهدین، 14. سوگند در قرآن و شعر جاهلی، 15. مبدأ و معاد در قرآن و اوستا، 16. ابلیس در قرآن و اوستا، 17. حروف مقطعه و علم الحروف، 18. دعا در قرآن و عهدین، 19. بررسی تطبیقی روایات تفسیری شیعه و سنی، 20. بررسی تطبیقی مفردات راغب و غریب القرآن سجستانی، 21. جهان در قرآن و علم، 22. بررسی تطبیقی عصمت اهل بیت(ع) و عدالت صحابه، 23. بررسی مقایسه‏ای مباحث اجتماعی المیزان و المنار، 24. مقایسه دیدگاه‏هاء فقه الحدیثی فیض و مجلسی، 25. جنگ و صلح در قرآن و عهدین، 26. کرامت در قرآن و عرفان، 27. زهد در قرآن و حدیث و تصوف، 28. قرآن و سکولاریسم، 29. گریه در آیات و روایات و روان‏شناسی، 30. معناشناسی تاریخی اسماء و صفات قرآن، 31. معناشناسی تاریخی اسماء و صفات خدا، 32. معناشناسی تاریخی الفاظ قرآن در حوزه احکام، 33. معناشناسی تاریخی الفاظ قرآن در حوزه معاد، 34. معناشناسی تاریخی الفاظ قرآن در حوزه اقتصادی، 35. معناشناسی تاریخی الفاظ قرآن در حوزه نام‏های جغرافیایی، 36. معناشناسی تاریخی الفاظ قرآن در حوزه اخلاق.

*********************************************

1. متن‏پژوهی(تحقیق بر روی متون یکپارچه)

 اینک موضوعات در خور تحقیق در حوزه یکی از انواع متن‏پژوهی‏ها یعنی ترجمه و نقد متن که عبارت از «مدخل‏های مفصل دائرة المعارف قرآنی لیدن جلد دوم» است، معرفی می‏گردد: (66) اخلاق و قرآن؛ (67) قرآن در زندگی روزمره؛ (68) تفسیر قرآن در دوره باستان و قرون وسطی؛ (69) تفسیر قرآن و در دوره معاصر؛ (70) جنگ در قرآن؛ (71) سرنوشت در قرآن؛ (72) سوره فاتحه؛ (73) تقوا در قرآن؛ (74) خوردنی‏ها و نوشیدنی‏ها در قرآن؛ (75) واژگان دخیل در قرآن؛ (76) کهانت در قرآن؛ (77) ساختار قرآن؛ (78) جبر و اختیار در قرآن؛ (79) دوستی در قرآن؛ (80) جغرافی در قرآن؛ (81) باغ در قرآن؛ (82) مرد و زن در قرآن؛ (83) خدا و صفاتش در قرآن؛ (84) خیر و شر در قرآن؛ (85) نحو و قرآن؛ (86) هدایت و ضلالت در قرآن؛ (87) دوزخ در قرآن؛ (88) بدعت در قرآن؛ (89) تاریخ و قرآن؛ مهمان‏نوازی در قرآن؛ (90) بت‏پرستی و بت‏پرستان در قرآن؛ (91) امّیّت و بی‏سوادی در قرآن؛ (92) عالمان در قرآن؛ (93) ارث و میراث در قرآن؛ (94) اعجاز در قرآن؛ (95) اسلام در قرآن.

 

 2. موضوع‏پژوهی( گردآوری آیات و روایات پراکنده درباره یک موضوع و دسته‏بندی و مرتب‏سازی و اندیشه‏ورزی بر روی آنها)

 موضوعات شایسته تحقیق در این حوزه، ذیل محورهای ذیل قرار می‏گیرد:

1 .2. گردآوری و شرح

 معناشناسی(تاریخی و توصیفی) واژگان قرآن:  (96) معناشناسی آیه؛ (97) معناشناسی ارض؛ (98) معناشناسی اسلام؛ (99) معناشناسی اللَّه؛ (100) معناشناسی امت؛ (101) معناشناسی امر؛ (102) معناشناسی ایمان؛ (103) معناشناسی بینه؛ (104) معناشناسی تقوا؛ (105) معناشناسی توکل؛ (106) معناشناسی حق؛ (107) معناشناسی حکم؛ (108) معناشناسی خیر؛ (109) معناشناسی دنیا؛ (110) معناشناسی دین؛ (111) معناشناسی ذکر؛ (112) معناشناسی ذنب؛ (113) معناشناسی ربّ؛ (114) معناشناسی رحمت؛ (115) معناشناسی رسول؛ (116) معناشناسی سبیل؛ (117) معناشناسی سماء؛ (118) معناشناسی شرک؛ (119) معناشناسی شیطان؛ (120) معناشناسی صدق؛ (121) معناشناسی صلح؛ (122) معناشناسی ضلالت؛ (123) معناشناسی ظلم؛ (124) معناشناسی عبادت؛ (125) معناشناسی عذاب؛ (126) معناشناسی علم؛ (127) معناشناسی عمل؛ (128) معناشناسی فسق؛ (129) معناشناسی فضیلت؛ (130) معناشناسی قرآن؛ (131) معناشناسی قلب؛ (132) معناشناسی قوم؛ (133) معناشناسی کتاب؛ (134) معناشناسی کذب؛ (135) معناشناسی کفر؛ (136) معناشناسی مثل؛ (137) معناشناسی مشیت؛ (138) معناشناسی مغفرت؛ (139) معناشناسی موت؛ (140) معناشناسی ناس؛ (141) معناشناسی نبی؛ (142) معناشناسی نذیر؛ (143) معناشناسی نزول؛ (144) معناشناسی نعمت؛ (145) معناشناسی نفس؛ (146) معناشناسی نور؛ (147) معناشناسی ولی؛ (148) معناشناسی هدایت؛ (149) معناشناسی یوم.

 تاریخ‏گذاری قرآن: (150) تاریخ‏گذاری قرآن سوره‏های مکی؛ (151) تاریخ‏گذاری آیات ولایت؛ (152) تاریخ‏گذاری آیات صلاة؛ (153) تاریخ‏گذاری آیه مباهله؛ (154) تاریخ‏گذاری آیه تطهیر؛ (155) تاریخ‏گذاری آیات زکات؛ (156) تاریخ‏گذاری آیات ناسخ و منسوخ

 بررسی تاریخی موضوعات در قرآن( بررسی موضوعات به ترتیب نزول): (157) بررسی ابراهیم(ع) در قرآن به ترتیب نزول؛ (158) بررسی اهل بیت(ع) در قرآن به ترتیب نزول؛ (159) بررسی پیامبر اسلام(ص) به ترتیب نزول؛ (160) بررسی خدا در قرآن به ترتیب نزول؛ (161) بررسی زن در قرآن به ترتیب نزول؛ (162) بررسی عیسی(ع) در قرآن به ترتیب نزول؛ (163) بررسی قرآن در قرآن به ترتیب نزول؛ (164) بررسی قیامت در قرآن به ترتیب نزول؛ (165) بررسی مشرکان در قرآن به ترتیب نزول؛ (166) بررسی منافقان در قرآن به ترتیب نزول؛ (167) بررسی موسی(ع) در قرآن به ترتیب نزول؛ (168) بررسی یهودیان در قرآن به ترتیب نزول.

 تاریخ علوم قرآن و حدیث(بررسی تاریخی تعریف علم و مهم‏ترین مباحث آن، معرفی تفصیلی اولین و مهم‏ترین آثار به ترتیب تاریخی، تعریف مهم‏ترین مصطلحات علم به ترتیب تاریخی، بررسی تاریخی طبقه‏بندی علم، بررسی تاریخی شاخه‏های علم): (169) تاریخ علم درایه؛ (170) تاریخ علم عدم تحریف قرآن؛ (171) تاریخ علم اسباب نزول؛ (172) تاریخ علم ناسخ و منسوخ؛ (173) تاریخ فقه الحدیث(شرح حدیث)؛ (174) تاریخ امثال قرآن؛ (175) تاریخ قصص قرآن؛ (176) تاریخ علم غریب قرآن.

 علوم قرآن در تفاسیر: (177) علوم قرآن در تفسیر المنار؛ (178) علوم قرآن در تفسیر فخر رازی؛ (179) علوم قرآن در تفسیر جواهر القرآن طنطاوی؛ (180) علوم قرآن در تفسیر محاسن التأویل؛ (181) علوم قرآن در تفسیر الفرقان.

 معرفی و احیای تفاسیر از میان رفته: (182) طاوس بن کیسان و تفسیر او؛ (183) عطاء بن ابی رباح و تفسیر او؛ (184) ابوالعالیه و تفسیر او؛ (185) محمدبن کعب قرظی و تفسیر او؛ (186) زید بن اسلم و تفسیر او؛ (187) علقمة بن قیس و تفسیر او؛ (188) مسروق و تفسیر او؛ (189) اسود بن یزید و تفسیر او؛ (190) مره همدانی و تفسیر او؛ (191) عامر شعبی و تفسیر او؛ (192) ابن جریج و تفسیر او.

 موضوعات دیگر: (193) نوآوری‏های قرآن نسبت به سایر ادیان آسمانی؛ (194) واژگان عبری در قرآن؛ (195) علوم حدیث نزد ائمه(رجال، درایه و فقه الحدیث)؛ (196) ایام اللَّه در آیات و روایات؛ (197) کرامات)کارهای خارق العاده( اولیا در قرآن؛ (198) نسخ بین الادیان در آیات و روایات؛ (199) زردشت (مجوس) در قرآن و حدیث؛ (200) بت‏پرستی در آیات و روایات؛ (201) مشترکات ادیان الهی از نگاه قرآن؛ (202) بدعت‏های دینی از نگاه قرآن؛ (203) روایات اسرائیلی در تفسیر طبری؛ (204) شواهد شعری در تفسیر طبری؛ (205) آیات ولایت در تفسیر طبری.

 2 .2. گردآوری و مقایسه

در این حوزه چند محور درخور معرفی است.

 مقایسه فقه الحدیث علما: (206) فقه الحدیث مجلسی و فیض؛ (207) مقایسه فقه الحدیث صدوق و مفید؛ (208) مقایسه رجال طوسی و نجاشی؛ (209) مقایسه رجال ابن الغضایری و کشی.

 راویان از نگاه روایاتشان( مقایسه جرح و تعدیل رجالی با مضامین روایات روایان): (210) مفضل بن عمر از نگاه روایات او؛ (211) محمد بن عیسی یقطینی از نگاه روایاتش؛ (212) ذریح محاربی از نگاه روایات او.

 تأثیرات عصری در روایات ائمه / اسباب ورود احادیث ائمه( مقایسه شرایط عصری با مضامین روایات ائمه): (213) تأثیرات عصری در روایات امام صادق(ع)؛ (214) تأثیرات عصری در روایات امام باقر(ع)؛ (215) تأثیرات عصری در روایات امام رضا(ع).

 تأثیرات عصری در تفاسیر( مقایسه شرایط عصری با مندرجات تفاسیر مفسران): (216) تأثیرات عصری در تفسیر تبیان؛ (217) تأثیرات عصری در تفسیر المنار؛ (218) تأثیرات عصری در تفسیر جواهر القرآن.

 علوم در قرآن( مقایسه علوم و آیات قرآن): (219)قرآن و حدیث و جامعه‏شناسی؛ (227) تمدن در قرآن و حدیث و جامعه‏شناسی. جغرافیا در قرآن)انسانی، جانوری، گیاهی، طبیعی)؛ (220) نجوم در قرآن؛ (221) زیست‏شناسی در قرآن؛ (222) جامعه‏شناسی در قرآن.

 قرآن و علوم: (223) جوان در قرآن و حدیث و روان‏شناسی؛ (224) بهداشت در قرآن و حدیث و پزشکی؛ (225) نظم در قرآن و حدیث و مدیریت؛ (226) هجرت در در

 مقایسه موضوعات در قرآن و عهدین: (228) آفرینش جهان در قرآن و عهدین؛ (229) اخلاق در قرآن و عهدین؛ (230) انفاق در قرآن و عهدین؛ (231) جن در قرآن و عهدین؛ (232) جهاد در قرآن و عهدین؛ (233) حکومت در قرآن و عهدین؛ (234) خدا در قرآن و عهدین؛ (235) دعا در قرآن و عهدین؛ (236) دنیا در قرآن و عهدین؛ (237) رجعت در قرآن و عهدین؛ (238) روح در قرآن و عهدین؛ (239) سعادت و شقاوت در قرآن و عهدین؛ (240) فرشتگان در قرآن و عهدین؛ (241) گناه در قرآن و عهدین؛ (242) محبت در قرآن و عهدین؛ (243) معاد در قرآن و عهدین؛ (244) نماز در قرآن و عهدین؛ (245) تأویل متشابهات در اسلام و یهود و مسیحیت.

 3 .2. گردآوری و نقد: (246) نقد روایات صعب مستصعب؛ (247) نقد روایات خواص القرآن؛ (248) نقد روایات فضایل القرآن؛ (249) نقد روایات فضائل ائمه؛ (250) نقد التفسیر الحدیث دروزه.

 3. تحقیقات کاربردی( بررسی موضوعات روز جامعه به روش میدانی نظیر پرسشنامه و مصاحبه و تطبیق نتایج تحقیق با آیات و روایات)

 (251) بررسی اخلاق شهروندی با تکیه بر آیات و روایات؛ (252) بررسی اوقات فراغت با تکیه بر آیات و روایات؛ (253) بررسی استبداد با تکیه بر آیات و روایات؛ (254) بررسی نوگرایی با تکیه بر آیات و روایات؛ (255) بررسی سرگرمی با تکیه بر آیات و روایات.

 4. مسئله‏پژوهی(پاسخ به سئوالات پاسخ نیافته یا پاسخ منقح نیافته)

 (256) بلاغت قرآن و نیاز قرآن به تفسیر؛ (257) اهمیت علم ناسخ و منسوخ و قلّت موارد نسخ در قرآن؛ (258) عرفی بودن زبان قرآن و اعجاز علمی قرآن؛ (259) قرائت‏های گوناگون(فهم‏های گوناگون) از قرآن؛ (260) تاریخی بودن قرآن و جاودانگی آن.