مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

سئوال
چرا باید آیاتی در قران وجود داشته باشد که فقط خدا تأویل آن را بداند؛ چون این کتاب برای هدایت است؛ به طوری که حتی پیامبر و ائمه هم بدون علم به تأویلشان ایمان داشته باشند؟ مگر قران کتاب هدایت بشر نیست و باید بتوان همه آیاتش را به کار برد؟

پاسخ
باید دانست که مراد از تأویل در آیه آل عمران تفسیر و مدلول عرفی و لفظی آیات نیست. هیچ آیه ای نیست که مراد آن برای مخاطبان قرآن یعنی عرب حجاز در عصر پیامبر اسلام(ص) مبهم بوده باشد. مراد آیات قرآن را همه مخاطبان اعم از مؤمن و کافر می فهمیدند. قصد خداوند نیز همین بوده است که مراد او را در آیات قرآن درک کنند تا از رهگذر آن هدایت پیدا کنند. به همین رو قرآن را در اوج فصاحت و بلاغت یعنی در رساترین و قابل فهم ترین الفاظ و تعابیر نازل کرده است.
تأویل در آیه مذکور به معنای حقیقت خارجی است که لفظ به آن اشاره دارد. اگر حقیقت خارجی مادی و حسی باشد، همه افراد بشر امکان شناخت آن را دارند؛ اما اگر حقیقت خارجی غیر مادی و نامحسوس باشد، هیچ یک از افراد بشر امکان شناخت آن را ندارد؛ مگر از طریق آثار. ما خدا را نمی توانیم بشناسیم، مگر از طریق آثارش. وقتی به شگفتی و نظم پدیده های جهان می نگریم، به وضوح می یابیم که آنها نمی تواند خود به خود و بدون آفریننده ای پدید آمده باشد. حقایق اخروی مثل حوری و عسل و رمّان و شراب و یا زقوم و مانند آنها را نیز به جهت آن که غیر مادی و نامحسوس اند، هیچ یک از افراد بشر نمی تواند به شناخت آن پی ببرد. آثاری نیز در این دنیا ندارد که بتوان از طریق آثارش به آنها پی برد. ما اگر به آنها ایمان داریم، به جهت این است که خدا فرموده است که آنها وجود خواهند داشت. البته خداوند فرموده است، وقتی روز قیامت بشود، همه افراد بشر از آنها آگاه خواهند شد.
بنابراین علت این که افراد بشر نمی توانند از حقایق اخروی آگاه شوند، غیرمادی و نامحسوس بودن آنهاست. خداوند برای این که به این حقایق آشنا بشویم، آنها را برای تقریب به ذهن به حقایق دنیوی تمثیل زده و تشبیه کرده است. این که خداوند از الفاظ دنیوی برای بیان حقایق اخروی بهره برده است، برای تقریب به ذهن بوده است و گرنه تردیدی نمی توان داشت که نه حوری بهشتی مانند زن دنیوی است و نه شیر و عسل و شراب بهشتی مانند مشابهات دنیوی اشان.
علت این که خداوند حقایق اخروی را به حقایق دنیوی تمثیل زده و تشبیه کرده، هدایت بشر بوده است. خداوند در بیان حقایق اخروی کوتاهی نکرده است. این خود بشر است که قادر به درک حقایق اخروی نیست.