جعفر نکونام، استاد دانشگاه قم در گفت‌و‌گو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، در پاسخ به سؤالی در مورد اینکه ما اگر تاریخمندی قرآن را حتی در یک سطح از آن که نظریه شما هم بر آن است بپذیریم در منافات با اعجاز قرآن قرار خواهد گرفت و آن را زیر سؤال می‌برد، گفت: اگر اعجاز زیر سؤال برود هیچ مشکلی پدید نمی آید؛ چنان که سید مرتضی منکر اعجاز متن قرآن بود.

وی با بیان اینکه سیدمرتضی در زمان خودش، مرجع تام شیعه را داشته است و کم شخصیتی نیست، افزود: ایشان معتقد بود که  متن قرآن، معجزه نیست و همه وجوه بیان شده برای اعجاز را رد کرده و کتابی با عنوان «الموضح عن جهت الاعجاز القرآن» را هم در این مورد نوشته است.

نکونام با بیان اینکه وی معتقد است که نظم و فصاحت و بلاغت قرآن، معجزه نیست. وی گفته است که فصاحت و بلاغت را عرب از ابتدا داشته است و چیزی نبوده که در قرآن به ظهور رسیده باشد. فصاحت و بلاغت یعنی رسایی و شیوایی بیان که اعراب نیز وقتی با هم حرف می‌زدند، طوری سخن نمی‌گفتند که حرف هم را نفهمند و قرآن نیز طبق عرف مردم در آن دوره عمل کرده است و مانند عرب، به طور فصیح و بلیغ سخن گفته است.

این استاد دانشگاه اظهار کرد: قرآن برای هدایت انسان نازل شده و اگر طوری حرف می‌زد که مردم نفهمند، بُعد هدایت قرآن، مختل می‌شد.

و نظم قرآن نیز قطعا در خطابه ها و اشعار عرب وجود داشته و پدید آوردن یک نظم جدید هم معجزه تلقی نمی شود.مثلا کسی مانند نیما یوشیج که نظم جدیدی در شعر ایجاد کرد آیا معجزه کرده است؟.

وی تاکید کرد: البته صداقت پیامبر (ص) و امین بودن وی برای اثبات حرفش کافی بوده است و بیانات پیامبر (ص) مستقلا حجیت دارد؛ اینکه پیامبر فرمود: بت‌ها را نپرستید و به یتیمان برسید و کار زشت انجام ندهید سوای از تاکید قرآن، خود سخن وی، حق است و از سوی فردی بیان شده است که در طول زندگی صداقت و امانت وی قابل اثبات است.

نکونام در پاسخ به این سؤال که این سخن شما این مسئله را به ذهن متبادر می‌کند که سطح کلام قرآن با کلام بشر آن دوره یکی است؟ بیان کرد: اگر سطح کلام خدا با کلام بشر همسطح نبود چگونه امکان فهم آن برای مردم وجود داشت؛ اگر علم الهی به الفاظ عربی در نمی‌آمد، مردم چگونه باید آن را درک کنند؛ بنابراین خدا باید پیام خو را قالب زبان و بیانی قابل درک ارائه دهد.

وی افزود: امام باقر (ع) فرمود: هر کسی معتقد باشد که قرآن، مبهم است هم خودش و هم مردم را هلاک کرده است؛ اگر قرآن با زبانی غیر رسا عنوان شده باشد بعد هدایتگری مختل است.

وی در پاسخ به این سؤال که شما معتقد هستید که الفاظ قرآن، لزوما معجزه نیستند، ولی اگر از لایه ظاهر بگذریم چه وضعی می‌یابند اظهار کرد: ما اصلا حق نداریم که قر آن را تاویل کنیم؛ زیرا تاویل همان تفسیر به رای است و همین ظاهر، مراد بوده است؛ ظاهر همان معنایی است که به ذهن سبقت می‌جوید؛ ما اگر مطلبی را بگوییم و معنای ظاهر را قصد نکنیم خلاف بلاغت است.

نکونام در پاسخ به این سؤال که اگر بیانی از معصوم (ع) در ذیل آیه داشته باشیم آیا باز هم تفسیر به رای است؟ بیان کرد: تفسیر و برداشت ما متکی به روایت نمی‌تواند باشد، زیرا خود قرآن بالذات باید پیام روشن و فصیح و بلیغی داشته باشد و القای مقصود کند؛ اگر معتقد باشیم قرآن قابل فهم نیست و سخن ائمه باید آن را بیان کند، شان قرآن را تنزل داده‌ایم؛ یعنی نعوذبالله قرآن، هدایت‌کننده نیست و خداوند نمی‌دانسته چگونه سخن بگوید که مردم پیام او را درک کنند، ولی ائمه (ع) می‌دانسته‌اند.

جعفر نکونام، عضو هیئت علمی دانشگاه قم، در گفت‌وگو با ایکنا گفت: وحدت براساس مشترکات شکل می‌گیرد و چون مشترکات حتی در میان یک فرقه مذهبی هم به صورت مطلق وجود ندارد، مراد از وحدت، مطلق نیست.

وی با تأکید بر اینکه باید تکثر را بپذیریم تا به وحدت برسیم افزود: وقتی قرآن حتی اهل کتاب را به مشترکات (کلمه سواء) دعوت می‌کند تکلیف وحدت میان شیعه و سنی با این همه مشترکات روشن است.

استاد دانشگاه قم با اشاره به آیه 48 مائده «لِکُلٍّ جَعَلْنَا مِنْکُمْ شِرْعَةً وَ مِنْهَاجًا» بیان کرد: خداوند خواسته است که امت‌های مختلفی وجود داشته باشند؛ اگر بر این باور باشیم که قرار نبوده همه به یک دین و شریعت باشند، اختلافات را خواهیم پذیرفت و آن را وارد عرصه اجتماعی و تعاملات نخواهیم کرد؛ خداوند از امت‌های مختلف با هر شریعت و منهاجی که هستند خواسته است تا در کارهای خیر از یکدیگر سبقت بگیرند؛ همان طور که فرموده است «فَاسْتَبِقُوا الْخَیْرَاتِ...» و چون دستورات قرآن جهانی است این دستور هم برای همه انسان‌ها است.

نکونام با تأکید بر اینکه عقاید مختلف نباید سبب خصومت شود، اظهار کرد: برخی تصور می‌کنند که دستور قرآن مبنی بر «اَشِدّاءُ عَلَی الکُفّار» یعنی شدید بودن و خصومت داشتن و نزاع با هر نوع کافری است، در صورتی که مراد کافر حربی است؛ بنابراین وقتی اسلام خصومت در برابر کفاری را که کاری با مسلمین ندارند، نمی‌پسندد، ما چرا باید بی‌جهت بخواهیم میان فرق اسلامی تفرقه ایجاد کنیم.

شدت در برابر کافر حربی

استاد دانشگاه قم با اشاره به آیه هفتم سوره مبارکه ممتحنه «عَسَى اللَّهُ أَنْ یَجْعَلَ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَ الَّذِینَ عَادَیْتُمْ مِنْهُمْ مَوَدَّةً» تصریح کرد: مراد از «الَّذِینَ عَادَیْتُمْ» کفاری هستند که با مسلمانان سابقه خصومت و جنگ داشتند. خداوند فرموده: امید است که خدا میان شما و میان کسانى از آنان که [ایشان را] دشمن داشتید، دوستى برقرار کند؛ یعنی دشمنی با کفار حربی هم الی الابد نیست و اگر آن‌ها با شما مقاتله ندارند، شما هم کاری با آنان نداشته باشید؛ همچنین قرآن کریم فرموده است که «... وَ لَا یَجْرِمَنَّکُمْ شَنَآنُ قَوْمٍ عَلَى أَلَّا تَعْدِلُوا اعْدِلُوا...» یعنی نباید دشمنى گروهى شما را بر آن دارد که عدالت نکنید، عدالت کنید.

وی اظهار کرد: گاهی آن قدر دایره وحدت را تنگ می‌کنیم که وحدت میان دو نفر هم ممکن نمی‌شود و این در حالی است که قرآن بر وحدت تأکید زیادی دارد؛ سب و لعن‌ها به بزرگان فرقه‌های مذهبی با روح قرآن سازگاری ندارد و سبب تشدید خصومت میان مسلمین می‌شود. متأسفانه برخی افراد مشترکات فراوان شیعه و سنی را نادیده گرفته و بر برخی اختلافات دامن می‌زنند و گاهی برخی آیات را هم بر خلاف ظاهر معنا می‌کنند تا به مقصود خود برسند.

استاد دانشگاه قم ابراز کرد: موارد اختلاف عقیده میان شیعه و سنی در رابطه افراد هر فرقه مذهبی با خدای خودشان تعریف می‌شود و ما تنها می‌توانیم با نشست و برخاست‌های علمی عقاید خود را تبیین کنیم، ولی کسی نمی‌تواند اعتقادی را بر دیگری تحمیل کند؛ ممکن است پیروان یک فرقه معتقد باشند که با امامت به سعادت می‌رسند و برخی عقیده دیگری داشته باشند؛ در اینجا بحث بر سر درست بودن و غلط بودن اعتقادات نیست بلکه قرار است مسلمین در کنار هم زندگی کنند و راه آن تأکید بر مشترکات است.

نکونام با ذکر اینکه پیروان هر دین و مذهبی ممکن است به تصور خودشان در نزد خداوند حجتی داشته باشند، ادامه داد: بنابراین اختلافات مذهبی و دینی نباید مبنای تبعیض حقوق و نزاع و درگیری میان مردم یک کشور یا کشور‌های دیگر شود. البته مگر کسانی که سر تخاصم داشته باشند. باید بدانیم خداوند هر کسی را به اندازه عقل او جزا خواهد داد.

راه‌های وحدت عملی

وی با بیان اینکه برای رسیدن به وحدت عملی باید پیروان ادیان و مذاهب بتوانند همانند همه مردم از حقوق اجتماعی یکسانی برخوردار باشند، تصریح کرد: حتی ایرادی ندارد فردی یهودی بتواند در شورای یک شهر یا جایی که نیاز به تصمیم‌گیری دینی نیست، عضو شود. برخی برای دامن زدن به تفرقه میان شیعه و سنی به یکسری احادیث ضعیف و یا جعلی تمسک می‌کنند که این کار با قرآن سازگار نیست.

استاد دانشگاه قم در پاسخ به این سؤال که به هر حال، یک مذهب حق است و حتی در روایات داریم که نماز فرد بدون ولایت، پذیرفته نیست، بیان کرد: عرصه اجتماعی فضای تعیین تکلیف برای حقانیت یک دین و مذهب نیست، وحدت یعنی نپرداختن به اختلافات و تمسک به مشترکات؛ بنابراین اگر حتی چنین روایاتی، ضعف سندی و یا متنی هم نداشته باشد باز مگر می‌توانیم با دعوا، حقانیت یک مذهب را ثابت کنیم؟ آیا با کشاندن این اختلافات به منابر و صحنه اجتماع چیزی اصلاح خواهد شد.

نکونام در پایان گفت: الان وجود کلیسا در تهران پذیرفته شده است، ولی مثلاً برای ساخت مسجد برای پیروان یک مذهب دیگر مجوز داده نمی‌شود یا گاهی می‌بینیم که یک نفر ممکن است، چون مذهب دیگری دارد نمی‌تواند در استانی مسئول شود؛ به نظر من این موضوع کمکی به وحدت نخواهد کرد؛ لذا باید شهروندان یک کشور همه در حقوق اجتماعی برابر باشند و برای اثبات حقانیت یا عدم حقانیت یک دین و مذهب در سطح نخبگانی و علمی این موضوع دنبال شود.