مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

1. تعریف جامع تحقیق: گردآورى اطلاعات و پردازش آنها.

چنین تعریفى همه انواع تحقیق را اعم از موارد ذیل دربرمى‏گیرد:

ترجمه(بازآفرینى یک اثر به زبان دیگر)،

تصحیح(احیاى یک اثر کهن)،

تفسیر(بیان مراد متن)،

استنباط(استخراج حکم شرعى از ادله شرعى از جمله متون‏ دینى)،

شرح(توضیح متن یک اثر)،

نقد(بیان محاسن و معایب یک چیز)،

تطبیق(مقایسه دو چیز با همدیگر و بیان جهات اشتراک و افتراق آنها)،

تقسیم(بیان اجزا و جزئیات یک چیز)،

تعمیم(بیان قدر مشترک چند چیز)،

تبیین علمى(بیان علت‏هاى یک رویداد)،

استنتاج(نتیجه‏گیرى از اطلاعات حاصله).

2. تعریف روش تحقیق

چگونگى گردآورى اطلاعات و پردازش آنها به منظور انجام کارى نو بر روى متن یا موضوعى‏ کارنشده یا حل مسئله‏اى حل نشده.

یادآورى: روش تحقیق منطق تحقیق دانسته‏شده است؛ یعنى همچنان که منطق‏ قوانینى را براى درست فکر کردن به دست مى‏دهد، روش تحقیق نیز قواعدى را براى‏ درست تحقیق کردن عرضه مى‏کند.

روش تحقیق در اصل شاخه‏اى از منطق بوده است. در منطق روش صحیح فکر کردن‏ به طور نظرى و فارغ از کاربرد آن در علوم بیان مى‏شود؛ اما در روش تحقیق روش صحیح فکر کردن به طور عملى و تطبیقى یعنى متناسب با هر یک از علوم بیان مى‏گردد.

روش «فکر» در منطق نظرى عبارت است، از گردآورى اطلاعات ذهنى و کشف ربط و ملازمه میان آنها به منظور معلوم ساختن یک مجهول. روش تحقیق نیز عبارت از گردآورى اطلاعاتى است در هریک از علوم که از رهگذر ربط و ملازمه برقرار کردن میان آنها مجهولى معلوم مى‏شود. به این ترتیب مى‏توان گفت که روش تحقیق عبارت‏است از روش تفکر منطقى در علوم.

منطق را دو نوع دانسته‏اند: منطق صورى یا نظرى که عبارت از همان منطق ارسطویى است و روش صحیح فکر کردن را معرفى مى‏کند و منطق عملى یا روش‏شناسى که روش‏ درست تحقیق کردن را متناسب با علوم مختلف نشان مى‏دهد.