مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

یکی از دانشجویان درباره حجیت ظواهر سئوال ذیل را مطرح کرده است:
در بحث حجیت ظواهر چه نظری درست تر است؟ نظر عدم حجیت مطلق یا حجیت مطلق یا قول به تفصیل؟ آیا درست است بگوییم که ظاهر قران فقط برای مخاطبان حجت و برای آیندگان حجت نیست؟
در پاسخ نخست تعریف خودم را از مصطلحات حجیت و ظواهر و مخاطبان به دست می دهم و سپس مبانی خود را بیان می کنم و سر انجام پاسخ آن دو سئوال را بیان می کنم.

الف. تعاریف
1. حجیت مصدر جعلی از حجت است، به معنای معتبر بودن برای استناد و استدلال به آن به منظور اثبات یا تأیید امری.
2. مقصود از ظاهر معنایی است که به ذهن مخاطب تبادر پیدا می کند.
3. منظور از مخاطب هم کسی است که در وقت و مکان ایراد کلام حاضر است.

ب. مبانی
1. خداوند و پیامبر(ص) و ائمه(ع) حکیم بودند و فعل عبث و غیر عقلایی انجام نمی دادند.
2. خداوند و پیامبر(ص) و ائمه(ع) فصیح و بلیغ بودند: فصیح بودند؛ یعنی در کلام خود هم از واژگان مأنوس و آشنا نزد مخاطب استفاده می کردند و هم از تعقید معنوی خودداری می کردند و به گونه ای آن واژگان مأنوس را در کنار هم می چیدند که معنای کلامش رسا و قابل درک برای مخاطب بوده است و بلیغ بودند؛ یعنی به مقتضیات حال مخاطب توجه می کردند و سطح درک و فهم او را در نظر می گرفتند.
3. مخاطبان خداوند و پیامبر(ص) و ائمه(ع) توده مردم بودند که از هر گونه دانش و تخصص امروزی مثل فقه و اصول و عرفان و فلسفه و علوم تجربی و مانند آنها بی بهره بودند.
4. ظهور کلام به نوع خاصی از کلام اختصاص ندارد. مجازها و مشترک ها هم در صورتی که همراه قرائن صارفه و معینه باشند، ظهور دارند؛ یعنی مقاصد را به مخاطب می فهماند.

ج. پاسخ
نظر به این که در قرآن و حدیث، متکلم هم حکیم بوده و هم فصیح و بلیغ و هم مخاطب قرآن و حدیث عبارت از کسانی بودند که در وقت و مکان نزول قرآن و صدور حدیث حضور داشتند، معنای همه کلام های ایشان باید برای آنان رسا و قابل درک و لذا حجت و قابل استناد و استدلال باشد.
غیر مخاطبان نیز در صورتی که به همان درک مخاطبان برسند، می توانند به فهم و کشف مراد قرآن و حدیث نایل شوند و به آن دو استناد و استدلال کنند. لازمه فهمیدن مراد قرآن و حدیث از سوی غیر مخاطبان این است که از همان معهودات و ذهنیاتی که مخاطبان قرآن و حدیث داشتند، آگاهی بیابند. اطلاعات دخیل در فهم قرآن و حدیث عبارت است از: سیاق کلام، زمان و مکان ایراد کلام، چگونگی مخاطبان کلام.