مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

با عرض سلام و ارادت خدمت شما
استاد، آیا در معناشناسی توصیفی به جای واژه «نور» واژه جانشینی مانندخلق را می توان به کاربرد؛  مانند «الله نور السموات و الارض» را که «الله خلق السموات و الارض» به کار برد؟ همچنین واژه های جانشین و همنشین را چگونه بتوانم از هم بازشناسم؟
با عرض تشکر و دعای خیر 

به نام خدا و با سلام
مراد از همنشین ها نوع و ترتیب واژگانی است که معمولاً همراه «نور» به کار می رود و مقصود از جانشین ها نوع واژگانی است که به جای واژه «نور» به کار می رود و همان معنای نور را افاده می کند.
به نظر می رسد، سئوال شما به آیه ذیل مربوط باشد که آمده است:
 اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکاةٍ فیها مِصْباحٌ الْمِصْباحُ فی زُجاجَةٍ الزُّجاجَةُ کَأَنَّها کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ یُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبارَکَةٍ زَیْتُونَةٍ لا شَرْقِیَّةٍ وَ لا غَرْبِیَّةٍ یَکادُ زَیْتُها یُضی‏ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نارٌ نُورٌ عَلى نُورٍ یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ اْلأَمْثالَ لِلنَّاسِ وَ اللَّهُ بِکُلِّ شَیْ‏ءٍ عَلیمٌ (نور، 35).
باید توجه داشته باشید که نور در این عبارت معنای حقیقی ندارد و بلکه معنای مجازی دارد؛ چنان که در ادامه آمده است: «یَهْدِی اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ یَشاءُ»؛ بنابراین نور بودن خدا مثل نور بودن قرآن است و لفظ مترادف آن هدایت است؛ «یهدی الله لنوره یعنی ینور الله لنوره». در پایان آیه هم تصریح شده است که این بیان ضرب المثلی و تمثیلی است و نه حقیقی. بنابراین الله نور است؛ یعنی هدایت می کند. به این ترتیب باید گفت: «هدی» یکی از واژگانی است که در برخی از عبارات به جای «نور» به کار می رود و همان معنای نور مجازی را افاده می کند و به عبارت دیگر صفت جانشینی دارد. دیگر واژه جانشین نور، «اسلام» یعنی تسلیم خدای یگانه شدن است؛ چنان که در آیه ذیل آمده است: أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِْلإِسْلامِ فَهُوَ عَلى نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَیْلٌ لِلْقاسِیَةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکْرِ اللَّهِ أُولئِکَ فی ضَلالٍ مُبینٍ (زمر،22). در اینجا توحید و تسلیم خدای یگانه شدن «نور الله» معرفی شده است.
یا در جای دیگری آمده است: وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى عَلَى اللَّهِ الْکَذِبَ وَ هُوَ یُدْعى إِلَى اْلإِسْلامِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمینَ * یُریدُونَ لِیُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ اللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ (صف، 7-8).
یا در جای دیگر آمده است: اتَّخَذُوا أَحْبارَهُمْ وَ رُهْبانَهُمْ أَرْباباً مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ الْمَسیحَ ابْنَ مَرْیَمَ وَ ما أُمِرُوا إِلاَّ لِیَعْبُدُوا إِلهاً واحِداً لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ سُبْحانَهُ عَمَّا یُشْرِکُونَ * یُریدُونَ أَنْ یُطْفِؤُا نُورَ اللَّهِ بِأَفْواهِهِمْ وَ یَأْبَى اللَّهُ إِلاَّ أَنْ یُتِمَّ نُورَهُ وَ لَوْ کَرِهَ الْکافِرُونَ (توبه، 31-32)
به این ترتیب، دلیلی که نشان می دهد، نور در در آیه مورد بحث به چه معناست، عبارت از همان همنشین ها و به عبارت سنتی عبارت از سیاق آیه است. سیاق یا همنشین های واژگان مشخص می کند که یک واژه معنای حقیقی اش اراده شده است، یا معنای مجازی اش. همنشین های نور در معنای مجازی عبارت از کفر و اسلام و هدایت و ضلالت و مانند آنهاست.