مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

مطالبی که اینک ملاحظه می کنید، گفتمانی درباره تحقیق علوم معاصر در نهج البلاغه است. سئوالی که در اینجا به آن پرداخته می شود، این است که آیا صحیح است که بخواهیم علوم بشری معاصر را در متون کهنی مثل نهج البلاغه سراغ بگیریم.

z  سلام علیکم. خسته نباشید.

j   سلام علیکم. شما هم خسته نباشید.

z   نظرتون رو خواستم بدونم. موضوع پایان نامه ام، «روش تربیتی تمثیل در سخنان امام علی» است. نظرتون چیه؟

j   چه عرض کنم؟ تربیت یک موضوع جدیدی است و درباره آن، مطالب خاصی در نهج البلاغه پیدا نمی شود.

z   پیدا نمی شود؟ اتفاقا خیلی هست؟

j   اگر مرادتان از تمثیل تربیتی، احادیث اخلاقی است، می توان به تمثیل های اخلاقی نهج البلاغه مراجعه کرد.

z  نه. منظور احادیث نیست. منظورم، نوع کلام امام که جنبه تمثیلی دارد و مربوط به تربیت است.

j   پس بگو تمثیل هایی که در بیانات اخلاقی ایشان هست؛ مثل کن فی الفتنة کابن اللبن.

z  خوب گفتم دیگه روش تربیتی تمثیل. هم تمثیل، هم تربیتی. و امثال اون که بیشتر توی وصیت ها هست.

j   البته حضرت علی(ع) بیانات اخلاقی داشته است؛ اما آن حضرت کلاس تربیتی نداشت. تعلیم و تربیت مربوط به کسانی است که کارشان این است؛ اما آن حضرت اشتغال به این کار نداشته است.

یک مدتی در زمان پیامبر اسلام(ص) در کارهای حکومتی پیامبر بوده. یک مدت هم مثل سایر افراد حدود 25 سال زندگی کرده؛ بدون این که کار حکومتی داشته باشد. پنج سال هم حکومت داشته است.

شاید تعبیر صحیح این باشد که ما از آموزه های اخلاقی اشان چه استفاده هایی می توانیم در تربیت بکنیم. اگر بفرمایید که یکی از کارهای او تربیت فرزندان بوده است، درست است؛ اما به کار کلاس داری و آموزش و پرورش اشتغال نداشته است.

z  استاد پس لازمه حتما من اگر این موضوع را بررسی کردم، خدمتتون بیارم تا ببینید امام چه کلاسی داشتند برای تربیت که تا الان هیچ کلاسی نه حضوری نه غیر حضوری نتونستن مثل ایشون کار کنند. استاد ثابت می کنم بهتون.

j  چی را ثابت می کنی؟ این را که آن حضرت به کار آموزش و پرورش اشتغال داشته است؟ این که دروغ است. آن حضرت نه بانک داری کرده؛ نه معلمی و آموزش و تربیت؛ نه تجارت؛ نه صنعت گری.

البته کشاورزی کرده است. از دام داری او هم خبری نداریم. کار سپاهی و جنگ آوری هم کرده است؛ نماز جماعت هم برگزار می کرده است؛ به ایتام هم رسیدگی می کرده است. گاهی هم قضاوت می کرده است. اینها را خبر داریم؛ اما کار تربیتی ایشان را به معنای امروزی خبر نداریم. منتها چون یک اسوه اخلاقی بوده است، آموزه های کلی اخلاقی داشته است.

z  من که متوجه صحبت های شما نمی شم؛ ولی اگر منظورتون از برگزاری کلاس ها همون کلاس های ماست، بله؛ ولی این خطبه هایی که در ملأ عام برگزار می شد و کلاس های خصوصی که در مسجد برگزار می شد، اینها اسمشون چیه؟

j  من که هیچ کلاس خصوصی از ایشان سراغ ندارم. می توانید بفرمایید، آن حضرت کلاس های خصوصی اش را  در چه سال هایی و چه کلاس هایی را برگزار می کرده است؟

z نظرات جالبی دارید استاد. خبردار هم می شوید انشاالله. بذار کارکنم. نتیجه رو هم بهتون می گم.

j یک کسی می گفت، در قرآن نحوه ساخت آب گرم کن برقی آمده است. تصور می کرد که متن قرآن یک کتاب صنعت گری است. باید از هر چیز در حدی که هست، انتظار داشت. انتظار فوق العاده از هرچیز خطاست. موجب می شود، آسمان و ریسمان را به هم ببافیم و یک مطالب تکلف آمیزی را عرضه کنیم و موجبات خنده و تمسخر دیگران را فراهم سازیم.

z استاد شما هم جلو جلو درباره کار من قضاوت می کنید. مطمئن باشید با واقعیت پیش میرم. آسمان و ریسمانی نمی بافم.

j نه من درباره کار شما قضاوت نمی کنم. مطالب من کلی است. ناظر به کار شما نیست؛ چون از کار شما هیچ اطلاعی ندارم. دارم واقعیتی را که در تحقیقات رشته های مان ملاحظه می کنم، بیان می کنم.

z خوب، بله از روی تجربیات خودتون هست دیگه که سال ها مشاهده کردید.

j به نظر من، روش تربیت را در نهج البلاغه بررسی کردن مثل این است که روش کشاورزی را بخواهیم در آن بررسی کنیم. برای بررسی و مطالعه روش کشاورزی باید سراغ علم کشاورزی رفت که امروزه به مراتب از زمان حضرت علی(ع) بالاتر است. برای مطالعه روش تربیت هم باید از علوم تربیتی دوره معاصر بهره مند شد که به مراتب از روش های گذشته پیش رفته تر و کامل تر است. کسانی که تصور می کنند، می توان علوم انسانی را اسلامی کرد و در صددند آیات و احادیث را به عنوان علوم انسانی اسلامی تحویل مردم بدهند، سخت در اشتباه اند. علوم انسانی حاصل قرن ها تلاش پیچیده بشری است و لذا هرگز نمی توان با چند آیه و حدیث ساده عوض کرد.

حال واقعاً از شما می پرسم، شما در این تحقیق خود چیزی یافتید که در علوم تربیتی معاصر وجود نداشته باشد یا بهتر از آن را نگفته باشند؟ واقعا مراجعه ما به نهج البلاغه برای کشف روش تربیت و تعلیم چقدر سودمند است؟ اگر ما به جای آن وقت خود را مصروف مطالعه علوم تربیتی معاصر کنیم، مطالب بهتر و ارزشمندتری نصیبمان نمی شود؟

آیا یک چند تا متن ساده ای که برای مردم عوام چهارده قرن گذشته گفته شده، می تواند با دستاوردهای تربیتی معاصر برابری کند؟ منظورم از متن ساده بودن پیش پاافتاده بودن نیست. منظورم این است که برای عوام آن زمان بیان شده. آن آموزه ها فرق می کند با بحث های پیچیده تربیتی که امروزه در دانشگاه ها تدریس می شود. نهج البلاغه هر چه باشد، یک کتاب تعلیم و تربیت به معنای امروزی نیست. اگرچه در آن آموزه های اخلاقی بسیار به چشم می خورد که می توان در تربیت بهره برد؛ اما نه کار امام علی(ع) تعلیم و تربیت به معنای معاصر بوده؛ نه اقتضا داشته است که در آن زمان از چنین موضوعاتی سخن برود که امروزه مطرح است.

z ممنون استاد. از سخنان شما استفاده کردم می شه دنبال این دلیل ها هم رفت و بررسی کرد واقعاً می گم قابل تحقیق است.