مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

گروه ادب: عضو هیئت علمی دانشگاه قم، با بیان اینکه باید بکوشیم تا در تفسیرنگاری میان عصر نزول آیات و نیازها و شرایط روز جامعه پیوند برقرار کنیم، اظهار داشت: مفسران در تبین آیات وحی باید نگاهی فراتاریخی داشته باشند.  

1 جعفر نکونام، عضو هیئت علمی دانشگاه قم و پژوهشگر قرآنی، در گفت‌وگو با خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) در زمینه تفسیرنگاری پس از انقلاب، گفت: ملاحظه تفاسیری که پس از انقلاب تألیف شده است، نشان می دهد، یکی از رویکردهای جدید تفسیری «تفسیر موضوعی» بوده است که از آن جمله می تواند تفاسیر موضوعی آیات عظام مکارم شیرازی، جوادی آملی، سبحانی و مصباح را نام برد.

2 به گفته عضو هیئت علمی دانشگاه قم، از دیگر رویکردهای تفسیری پس از انقلاب تک نگاری های موضوعی در زمینه موضوعات اجتماعی بوده است.

3 وی ادامه داد: سومین رویکرد تفسیری پس از انقلاب ساده‌نگاری در تفاسیر قرآنی است که از آن جمله می توان از تفاسیر آیت الله هاشمی رفسنجانی و حجت‌الاسلام و المسلمین قرائتی یاد کرد.

4 نکونام در زمینه کارآمدسازی تفاسیر قرآنی اظهار داشت: ما بیش از آن که نیازمند تفاسیر ترتیبی باشیم، نیاز داریم، تفاسیری نوشته شود که متناسب موضوعات مورد نیاز معاصر باشد. برای این منظور باید ابتدا پرسش‌ها و نیازهای هر گروه از گروه های جامعه به صورت عینی و میدانی بررسی شود و پس از آن با مراجعه به آیات قرآن به این پرسش‌ها و نیازها پاسخ گفته شود.

5 به گفته این استاد دانشگاه، اگرچه تلاش‌هایی در سال‌های اخیر در قالب کتاب‌هایی با عناوین پرسمان قرآنی صورت گرفته که در آنها کوشش شده است، شبهات شناسایی و بررسی گردد و به آنها پاسخ داده شود، اما هنوز با خلأهایی مواجه هستیم.

6 نگارنده «درآمدی بر معناشناسی قرآن» ما برای ارتباط دادن معارف و آیات قرآن با پرسش‌های روز جامعه نیازمند تفسیر فرهنگی قرآن هستیم؛ یعنی نیاز داریم، قرآن را متناسب فرهنگ امروز تفسیر کنیم. جهت آن این است که قرآن در چهارده قرن‌ پیش خطاب به عرب حجاز و متناسب با مقتضیات و نیازهای آنان نازل شده است. حدود 90 سوره قرآن در دوره مکی و خطاب به مشرکان مکه و حدود 24 سوره در دوره مدنی و خطاب به مردم مدینه نازل شده است. ما برای این که بر کارآیی آموزه های قرآنی در دوره معاصر بیافزاییم، ناگزیریم، تفاوت های فرهنگی عصر نزول را با فرهنگ معاصر مورد توجه قرار دهیم و متناسب با زبان و فرهنگ معاصر به بیان آموزه های قرآنی بپردازیم.  

تفاسیر قرآنی باید در زمان فعلی دو سویه باشد

7 این پژوهشگر قرآنی  بیان داشت، باید تفاسیر قرآنی برآیند دو نوع مطالعه باشد: یکی مطالعه آیات قرآن، آن چنان که عرب حجاز در عصر پیامبر(ص) می فهمیدند که از آن به تفسیر تاریخی قرآن نامبردار می کنیم و دوم، مطالعه مقتضیات زمان آن چنان که امروز است. وی افزود: نگاه یک‌سویه به آیات قرآن و بررسی صرف این که شأن نزول آیات چه بوده است، در بهره برداری از قرآن در دوره معاصر کافی نیست؛ بلکه باید بکوشیم، میان عصر نزول آیات و نیازها و شرایط روز جامعه پیوند برقرار کنیم.

8 نکونام با اشاره به ذکر وقایع تاریخی و قصص قرآنی متعدد در آیات قرآن کریم، عنوان کرد: باید در تفسیر قرآن کریم، نگاهی فراتاریخی داشته باشیم و از این راه، قاعده‌های کلی از وقایع تاریخی قرآن استخراج کرده و آنگاه به تبیین آیات وحی براساس نیازهای جامعه بپردازیم.

9 این پژوهشگر قرآنی در ادامه با اشاره به ساختار بیان قرآن کریم که متناسب با فهم مخاطبان نازل شده، گفت: باید ترجمه‌ها و تفسیرهای قرآن متناسب به اهداف قرآن که همان هدایت مخاطبان است، صورت بگیرد؛ لذا روی آوری به ترجمه ها و تفاسیری که هدف هدایتی قرآن را تأمین نمی کند، قابل دفاع نمی تواند باشد.

تفاسیر ادبی، پاسخگوی نیاز امروز جامعه ما نیست

10 نکونام یادآور شد: بر اساس آنچه گفته شد، ترجمه‌های ادبی قرآن که به دلیل کاربرد واژگان دشوار نمی‌تواند با تمامی مخاطبان ارتباط برقرار کند، موافق هدف هدایتی قرآن نمی تواند باشد. چنین ترجمه‌هایی اگرچه زیبا هستند، اما نمی‌توانند کارایی داشته باشند؛ به همین رو، ترجمه‌های تفسیری قرآن بر ترجمه‌های ادبی قرآن ترجیح دارند.

11 عضو هیئت علمی دانشگاه قم با اشاره به روش‌های موجود در تفسیر آیات وحی، توجه مفسر به هدف هدایتی قرآن را از مهمترین عوامل ضروری در تفسیر آیات قرآن دانست. چنین توجهی اقتضا می کند که تفسیر قرآن هم ساده باشد و هم از مباحثی که جنبه هدایتی ندارد، مبرا باشد.

درنظر نگرفتن هدف هدایتی قرآن، از آسیب های تفسیری برشمرده می شود.

12 این پژوهشگر قرآنی درنظر نگرفتن هدف هدایتی قرآن را از جمله آسیب‌های تفاسیر یاد و تصریح کرد: عدم توجه یه هدف هدایتی قرآن سبب شده که از قرآن انتظاراتی بیجا داشته باشند و توقع داشته باشند که قرآن راجع به علوم و فنون بشری نیز سخن گفته باشد.

13 نکونام در ادامه تأکید کرد: مهم ترین اصلی که باید در نگارش تفاسیر درنظر گرفته شود، این است که متناسب با دردها و نیازهای اخلاقی و اجتماعی به رشته تحریر درآیند. در جامعه طبقات و اقشار مختلفی زندگی می‌کنند که می‌توان با استخراج نیازها و پرسش‌های آنها، تفاسیر موضوعی متعددی را متناسب با آنها تدوین و منتشر کرد.