مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

آنچه اینک ملاحظه می فرمایید، چکیده و نتیجه مقاله ای است که به تقاضای اولین کنگره بین المللی قرآن کریم، انسان و جامعه  نوشته شده است. این همایش به تاریخ 29 و 30 آبان ماه سال جاری در مشهد بر گزار می شود.

جعفر نکونام

دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

با توسعه علوم تجربی و آشکار شدن تعارض پاره ای از دستاوردهای آنها با آیات قرآن رویکردهای مختلفی در قبال این رویداد در میان مسلمانان پدیدار شد. بسیاری بر این اندیشه شدند که دستاوردهای علمی حق است و آنچه خلاف آن است، باطل است و نظر به این که در قرآن باطل راه ندارد، نمی توان پذیرفت که در قرآن، آیات مخالف علم وجود داشته باشد. بر این اساس، در زمینه آیات مخالف برخی به این نظر گراییدند که دستاوردهای علمی ظنی است و مخالفت آنها با قرآن خللی در قرآن پدید نمی آورد و در آینده حقانیت مضامین قرآنی و بطلان دستاوردهای علمی آشکار خواهد شد. برخی نیز بر اندیشه شدند که گرفتن معنای ظاهری آیات صحیح نیست و لذا باید ظاهر این آیات را به نفع دستاوردهای علمی تأویل کرد.

آنچه در این مقاله در مقام بیان هستیم، این است که اساساً، چنان نیست که مخالف علم باطل باشد. قرآن کتاب علمی نیست و به زبان علمی سخن نگفته است تا مخالفت قرآن با دستاوردهای علمی خللی در قرآن ایجاد کند. قرآن به زبان متعارف عرب حجاز عصر پیامبر(ص) سخن گفته و نظر به این که دانش آنها از جهان بر نگاه ظاهری آنان مبتنی بود، بیانات قرآن هم با همین نگاه است و این نگاه هم حق است؛ چون از منظر دیگری متفاوت از نگاه علمی به جهان می نگرد.

کلیدواژه ها: نگاه ظاهری، نگاه علمی، حقانیت قرآن، حقانیت علم ظاهری

نتیجه

بررسی ها در این مقاله نشان می دهد، ملاک سخن گفتن و تکلیف کردن و قضاوت نمودن و فتوا دادن، ادراکاتی است که بشر به طرق میسور و ممکن خود می تواند به دست بیاورد. هرچه را او با ادراکات خود، حق و مطابق واقع و صحیح و صواب تشخیص بدهد، همان حجیت دارد و معتبر است ولو آن که بر حسب واقع باطل و غیر واقعی و ناصحیح و نادرست باشد. هر چه بشر رشد علمی پیدا کند، بهتر می تواند به کشف واقع نایل آید و لذا آن ادراکاتی که با ابزارهای علمی حاصل می شود، حجیت دارد ولو آن که آنها با ادراکات ظاهری متعارض باشد. تا زمانی که بشر به درک واقع آن چنان که هست، نایل نشده، همان درک او به واقع آن چنان که خود مطابق واقع می یابد، حجت و معتبر است.

خداوند و انبیاء در هر عصری با بشر متناسب با سطح فهمش سخن گفته است؛ بنابراین انتظار سخن گفتن از خدا و قرآن و انبیاء مطابق واقع، آنچنان که هست، ولی قابل کشف برای بشر نیست، نمی تواند صحیح باشد.

در قرآن نیز در حد فهم و نیاز و مقتضیات عرب حجاز عصر پیامبر(ص) سخن گفته شده و لذا در قرآن همان احکام و معارف و دانش هایی که برای آن مردم قابل فهم و عمل بوده است، بیان شده است.

لینک مرتبط:  قیاس قرآن به طبیعت