مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

گروه ادب: «جعفر نکونام» دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم با بیان این مطلب که «فقه‌اللغة» یا همان زبان‌شناسی از جمله علومی است که امروزه گسترش بسیاری پیدا کرده، خواستار مطرح شدن بحث زبان‌شناسی قرآن در دانشگاه‌ها و دیگر محیط‌های آکادمیک شد.

«جعفر نکونام»، دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم، در گفت‌و‌گو با خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، درباره پرداختن به اعجاز ادبی قرآن به عنوان وسیله ترویج قرآن در جامعه دانشگاهی گفت: اهتمام به اعجاز قرآن اعم از ادبی و غیر ‌ادبی نتایج قابل ‌توجهی در جامعه دانشگاهی نمی‌تواند داشته باشد؛ زیرا مفاهیم مربوط اعجاز از دیرباز محل اختلاف بوده و به باور برخی اعجاز قرآن فهمیدنی نیست، بلکه ذوق کردنی است؛ از این رو، به نظر می‌رسد باید به سراغ آموزه‌های اخلاقی و اعتقادی قرآن رفت که هم با هدف نزول قرآن که هدایت جامعه بشری است، مناسبت دارد و هم می‌تواند نتایج علمی و عملی مشخص‌تری به دنبال داشته باشد.

وی افزود: به جای پراختن به اعجاز ادبی قرآن، مناسب است به بلاغت تطبیقی قرآن پرداخت؛ به این معنا که از علوم بلاغت بر آیات قرآن تطبیق داده شود و برای مفاهیم بلاغی مثال‌ها و نمونه‌های قرآنی به دست داده شود.

عضو هیئت تحریریه «مقالات و بررسی‌ها» افزود: همچنین می‌توانیم با استفاده از دانش‌های روز ادبی و تطبیق این دانش‌ها بر قرآن تحلیل‌های روزآمدی از آیات قرآن به دست بدهیم. یکی از این دانش‌ها «فقه‌اللغة» یا زبان‌شناسی است. این علم امروزه گسترش بسیاری پیدا کرده است؛ اما در علوم قرآن چندان مورد بهره‌برداری قرار نمی‌گیرد. با استفاده از علوم و دانش‌های روز و تطبیق آن‌ها با قرآن می‌توانیم به گسترش مرزهای دانش‌های قرآنی مدد رسانیم.

مدیر ‌مسئول پژوهش‌نامه قرآن و حدیث در زمینه استخراج علوم روز از قرآن اظهار کرد: قرآن در مقام بیان آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی است و برنامه زندگی بشر را به گونه‌ای که فرد و جامعه‌ای اخلاقی و خداباور داشته باشیم، عرضه می‌کند.

وی افزود: قرآن در مقام بیان علوم بشری نظیر فیزیک و شیمی و فلسفه نیست؛ لذا نمی‌توان این علوم را از آیات قرآن استخراج کرد. برای تحصیل علوم بشری باید به دستاوردها و تجارب بشری مراجعه کرد و به طرق علمی شناخته شده نظیر تجربه به کشف تازه‌های علمی روی آورد.

عضو هیئت مدیره انجمن علوم قرآن و حدیث در زمینه راهکار ترویج آموزه‌های قرآنی گفت: اگر قرآن و آموزه‌های قرآن را بخواهیم ترویج کنیم، باید آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی قرآن را در قالب‌های جدید و جاذب نظیر داستان، نمایش‌نامه، فیلم و جزوات آموزشی جوان‌پسند عرضه کنیم.

گروه فعالیت‌های قرآنی: بالابردن سطح معرفت قرآنی مردم، نیازمند آن است که همه دستگاه‌ها و سازمان‌های نظام در راستای تحقق آن همکاری کنند.

به گزارش خبرگزاری قرآنی ایران(ایکنا) شعبه خراسان رضوی، دکتر «محمدعلی خواجه‌پیری»، مشاور قرآنی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی روز پنجشنبه، 10 بهمن‌ماه در نشست بررسی سند چشم‌انداز قرآن پژوهی کشور که در سالن همایش‌های دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، با بیان این مطلب اظهار کرد: در برنامه پنجم توسعه یک بسته کامل قرآنی تهیه شده که حوزه‌های مختلف قرآنی را احصاء کرده و سهم قرآن در حوزه‌های مختلف آموزش و پرورش، پژوهش و تبلیغ و ترویج به تفکیک مشخص شده است.

وی با بیان اینکه در برنامه پنجم توسعه، این بسته به عنوان اولین بسته فرهنگی ارایه می‌شود، افزود: حاکمیت و محوریت قرآن و سنت اهل بیت(ع) در همه ابعاد، راهبرد کلان بسته قرآنی برنامه پنجم توسعه است که در 10 بند، قوت‌ها و فرصت‌ها و 15 بند، ضعف‌ها و تهدیدها در حوزه قرآن مشخص شده، زیرا بدون توجه به فرصت‌ها و تهدیدها نمی‌توان به یک برنامه عملی دست یافت.

خواجه پیری، سیاست‌های اجرایی محوریت قرآن و سنت اهل بیت(ع) را در چهار بخش ذکر کرد و ادامه داد: نهادینه‌سازی فراگیری قرآن در سطوح مختلف با بهره‌گیری از نیروی انسانی، تعظیم قرآن در سطوح داخلی و خارجی و زدودن اتهام کم‌توجهی شیعیان به قرآن، نهادینه‌سازی فرهنگ ولایت در همه عرصه‌ها و مقابله با تهاجم دشمنان و معاندان و پاسخگویی به‌موقع در مواجهه با شبهات از سیاست‌های اجرایی این راهبرد کلان است.

رییس مرکز هماهنگی، توسعه و ترویج فعالیت‌های قرآنی کشور با بیان اینکه پس از تعیین سیاست‌های اجرایی،‌ تکالیف دولت در راستای دستیابی به این برنامه مشخص شده است، تصریح کرد: جهت تحقق حاکمیت و محوریت قرآن در راستای فرهنگ قرآنی و نهادینه‌سازی تمسک به ثقلین در جامعه و مقابله با جریانات انحرافی در دین و زدودن خرافه و اوهام، دولت مؤظف است، با استفاده از امکانات لازم به تکالیف و وظایف مشخص شده، عمل کند.

وی افزود: انجام مطالعات و پژوهش‌های لازم جهت نظریه‌پردازی و کشف مبانی معرفتی و تولید علم در راستای شکل‌گیری نظام فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور براساس قرآن، طراحی و اجرای برنامه ملی توسعه و تعمیق سواد قرآنی به معنای مهارت‌های پایه خواندن، درک و فهم قرآن با محوریت آموزش و پرورش و اشاعه مفاهیم قرآنی در همه دروس را می‌توان از جمله وظایف دولت در این بخش دانست.

خواجه‌پیری با بیان اینکه طراحی و اجرای برنامه ارتقای دانش و مهارت‌های عمومی و تخصصی معلمان قرآن، کاهش تصدی‌گری بخش دولتی و عمومی و حمایت از مجامع و مؤسسات مردمی قرآنی و ایجاد شبکه ‌فعالیت‌های قرآنی از دیگر وظایف دولت است، اظهار کرد: از دیگر وظایف دولت، می‌توان به ایجاد و توسعه مهدها و پیش‌دبستانی‌ها در مراکز قرآنی توسط مؤسسات مردمی، بازنگری رشته‌های قرآنی در دانشگاه‌ها، گسترش فعالیت‌های پژوهشی ــ آموزشی و پژوهشی ــ تبلیغی در جهان و حمایت از آثار قرآنی اشاره کرد.

وی تصریح کرد: ایجاد سامانه آماری و اطلاع‌رسانی قرآنی، حمایت از آثار مطلوب علمی ــ ادبی و رسانه‌ای ــ قرآنی و پیشگیری از تولید محصولات ضعیف به نام قرآن، حمایت از فعالان قرآنی در پدید‌ آوردن آثار قرآنی، حمایت از برنامه‌های ترویج الگوی زندگی قرآنی به‌ ویژه در نهاد خانواده، شناسایی و آسیب‌شناسی انحرافات و خرافات و اقدام برای پاسخگویی آن‌ها، گسترش مراکز آموزشی بین‌المللی قرآن در داخل و خارج از کشور، ایجاد کتابخانه تخصصی و مراکز استاد قرآن، طراحی و اجرای نظام سنجش و ارزشیابی فعالیت‌های قرآنی و تدوین طرح جامع فرهنگ ولایت و انتظار از مجموعه تکالیف دولت است که در بسته قرآنی برنامه پنجم توسعه به آن‌ها اشاره شده است.

مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: در بسته قرآنی شاخص‌هایی ذکر شده که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به موضوع برخورداری 25 درصد از جمعیت با سواد بالای 15 سال کشور، از سواد قرآنی به معنای خواندن، فهم و تدبر و نیز اختصاص یک درصد بودجه پژوهشی کشور به پژوهش‌های قرآنی در برنامه پنجم توسعه اشاره کرد.

وی با بیان اینکه شاخص سوم بسته قرآنی این است که تا پایان برنامه، 100 درصد معلمان ابتدایی و دبیران قرآن مقاطع راهنمایی و دبیرستان باید دارای صلاحیت حرفه‌ای آموزش قرآن باشند، گفت: افزایش سرانه دولتی حمایت از فعالیت‌های قرآنی مردمی، و قرآنی اداره شدن تمامی مهدهای کودک تا پایان برنامه پنجم توسعه از دیگر شاخص‌های موجود در این بسته است.

خواجه‌پیری تصریح کرد: رشد قرآن‌خوانی در پایان برنامه باید به نحوی باشد که 50 درصد از افراد جامعه، روزانه یک صفحه از قرآن را بخوانند، با آن مأنوس شوند و مفاهیم آن را درک کنند، البته با روش‌های جذاب، این نگرش قرآنی در کشور رواج یابد و خود مردم بدون اجبار، روزانه قرآن را تلاوت کنند.

تحقیقات قرآنی کاربردی، در چشم‌انداز آینده مورد توجه قرار گیرد

در این مراسم همچنین دکتر «جعفر نکونام»، استادیار دانشگاه قم، اظهار کرد: باید در چشم‌انداز آینده قرآن‌پژوهی کشور، تحقیقات کاربردی مورد توجه واقع شود، زیرا اکثر تحقیقاتی که امروزه در حوزه قرآن انجام می‌شود، تحقیقات بنیادین است که محقق صرفاً یک مسئله علمی را عرضه می‌کند و نمی‌توان از آن تحقیقات استفاده کرد.

وی با بیان اینکه متأسفانه عنوان پژوهش به تحقیقات مسئله‌محور گفته می‌شود، تصریح کرد: آنچه که نیاز است در تحقیق به آن پرداخته شود، حول سه محور مسئله‌پژوهی، موضوع‌پژوهی و متن‌پژوهی می‌توان مطرح کرد؛ در مسئله‌پژوهی باید یک یا دو سؤال محور کار قرار گیرند، در موضوع‌پژوهی اطلاعات مختلفی حول یک موضوع در اختیار ما قرار دارد و در متن‌پژوهی یک متن یکپارچه و منسجم در اختیار داریم که می‌خواهیم نقد یا شرحی بر آن متن بنویسیم.

مدیر مسئول مجله علمی ــ پژوهی «پژوهش‌نامه قرآن و حدیث» تصریح کرد: گاهی محقق با تکیه بر کتابی و دیدگاهی، موضوعی را بدون مقایسه با متون و دیدگاه‌های دیگر بررسی می‌کند که این پژوهش هیچ‌گاه با نوآوری همراه نخواهد بود، از این‌رو برای دستیابی به نوآوری باید یک موضوع در دانش‌های مختلف مورد بررسی تطبیقی قرار گیرد و وجوه اشتراک و افتراق آن مشخص شود.

وی با بیان اینکه در بسیاری از علوم و موضوعات مطرح شده در علوم جدید، به قرآن توجهی نشده است، افزود: پژوهش‌هایی که در رابطه با قرآن و علوم جدید انجام شده کافی نیست و نیاز است که فعالیت‌های بیشتری در این زمینه صورت گیرد. معناشناسی، هرمنوتیک، کرونولوژی، گونه‌شناسی و علوم‌تجربی از موضوعاتی است که مورد توجه قرار نگرفته است.

نکونام ادامه داد: می‌خواهیم قرآن را همان‌گونه که ذهنیت کنونی ما آن را فهم می کند برای مردم بیان کنیم، از این‌رو نتوانسته‌ایم پژوهش‌های مناسبی در این زمینه ارائه دهیم.

وی یکی از خلاءهای بزرگ جامعه امروز را بی‌توجهی به نگارش تحقیق شایسته‌ در علوم قرآن و حدیث دانست و اظهار کرد: محققان با روش صحیح تحقیق در علوم قرآنی آشنا نیستند و به دلیل سختی کار یا ناتوانی، وارد موضوعات و مسایل روز نمی‌شوند و البته گاهی اوقات از آنجا که واهمه دارند، مبادا شبهه‌ای را مطرح کنند به موضوعات قرآنی نمی‌پردازند.

عضو هیئت تحریریه نشریه پژوهش‌های علوم انسانی دانشگاه قم با بیان اینکه اگر محققان کشور موضوعاتی که شبهاتی در آن وجود دارد مطرح نکنند، فرقه‌های دیگر بر روی آن موضوعات کار می‌کنند و در راستای تخریب شیعه گام برمی‌دارند، تصریح کرد: با شبهه‌پردازی نصف علم پیش می‌رود، از این‌رو باید قبل از اینکه فرقه‌های دیگر شبهات را مطرح کنند، به این موضوعات پرداخته شود تا جلوی خطرات بعدی گرفته شود.

وی یکی از آفات پژوهش را عامیانه‌سازی نتایج تحقیق دانست و ادامه داد: نباید نتایج تحقیق را برای عوام و کسانی‌ که ظرفیت لازم را در پذیرش آن نتایج ندارند مطرح کرد، بلکه باید نتایج حاصل از تحقیق با زبان اهل آن فن ارایه شود.

نکونام با بیان اینکه باید بستر لازم برای نظریه‌پردازی در‌باره موضوعات فراهم شود، گفت: با حاشیه نوشتن بر دیدگاه گذشتگان نمی‌توان نظریه‌پردازی کرد، زیرا نظریه‌پردازی به این معناست که یک نظریه جدید و مخالف با نظرات دیگر بیان شود و گاهی اوقات این نظریه‌ها با مخالفت رو‌به‌رو می‌شود و باید اخلاق پذیرش نقد را در جامعه وارد کنیم.

استادیار دانشگاه قم افزود: متأسفانه آن‌گونه که باید، به پژوهش و پژوهشگر از لحاظ مادی توجه نمی‌شود، از این‌رو افراد ترجیح می‌دهند به جای کار پژوهش، تدریس را پیشه ‌خود کنند، زیرا درآمد تدریس بیش از پژوهش است.

مدیر مسئول مجله علمی ــ پژوهی «پژوهش‌نامه قرآن و حدیث»، ضعف اطلاع‌رسانی درباره پژوهش‌های انجام شده را علت فعالیت‌های تکراری و هم‌ارز دانست و یادآور شد: اگر بخواهیم بستر ترویج پژوهش‌های قرآنی را در چشم‌انداز آینده قرآ‌ن‌پژوهی فراهم کنیم، باید روش تحقیق در قرآن، مناظره، کارگاه‌های آموزشی و کرسی‌های نظریه‌پردازی مورد توجه قرار گیرند و متولی پژوهش‌های قرآنی کسی باشد که بتواند دیدگاه‌های مختلف را بپذیرد و به دیدگاه‌های مطرح‌شده مجال مطرح شدن بدهد.