مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

متنی که اینک ملاحظه می کنید، سئوال و پاسخی در زمینه یکی از لوازم نظریه خطابه ای بودن زبان قرآن است که در پست قبلی با عنوان « نظریه خطابه ای بودن قرآن روزآمدترین دیدگاه در مورد زبان قرآن» از آن سخن رفت. یکی از دانشجویان محترم پرسیده اند، این نظریه مستلزم این است که زبان قرآن رمزی نباشد و در پاسخ گفته شده است که بر رمزی بودن زبان قرآن هیچ دلیل معتبری وجود ندارد و قرآنی که برای هدایت عموم مردم است، وجهی ندارد، رمزی باشد.

ابتدا سئوال ایشان و سپس پاسخ اینجانب می آید.

**********************

سلام خدمت استاد بزرگوار آقای دکتر نکونام

ضمن تشکر از زحمات فراوان شما در راستای نشر معارف قرآن کریم، بنده با توجه به اینکه افتخار شاگردی در محضر حضرت عالی را داشته و دارم. در باره ی نظریه ی گفتاری بودن قرآن کریم که مهمترین دیدگاه حضرت عالی است. عرض می شود که کلیّت این نظریه تا حدودی و از جهاتی مورد قبول است. اما اینکه صرفا محدود در حد زبان عرفی و گفتاری باشد و زبان رمزی بودنش نفی شود، جای سئوال است.

اولا اگر صرفاً زبان گفتار روزمره بود، چرا وقتی فصحای عرب برای اولین بار با قرآن روبه رو شدند با حیرت و تعجب اذعان کردند، این چیزی فراتر از شعر و سخن معمول عرب است؟ و چرا با آمدن قرآن بلیغ ترین اشعار عرب رنگ باخت؟

و ثانّیاً آیات قرآن که دلالت بر مکنون بودن و در لوح محفوظ بودنِ حقیقت قرآن را دارد، انه لقرآن کریم فی کتاب مکنون، لا یمسه الا المطهرون. بل هو قرآن مجید فی لوح محفوظ. و انه فی ام الکتاب لدینا لعلی حکیم. با این بیان شما چگونه تفسیر می شود. متشکرم.

**********************

سلام علیکم

در پاسخ شما نکات چندی را به شرح ذیل عرض می کنم:

اولاً، هر ادعایی باید مدلل باشد تا اعتبار علمی داشته باشد. شما اگر مدعی هستید که زبان قرآن رمزی است، با استناد به چه ادله ای می فرمایید؟

ثانیاً، گاهی زبان رمزی برای اموری استفاده می شود که آگاهی عمومی از آن ضرر و زیان به همراه دارد؛ مثل امور جنگی که به جهت عدم اطلاع دشمن از زبان رمزی استفاده می شود تا سپاه خودی از دشمن آسیب نبیند؟ این در خصوص قرآن که در میان عموم است، وجهی ندارد، دلالت های آن رمزی باشد.

ثالثاً، گاهی شاعران پاره ای از اشعار خود را به گونه ای سامان می دهند که به حساب ابجد هم بر سال تولد یا وفات و مانند آن هم دلالت داشته باشد؛ اما این را به اطلاع عموم می رساند. این در حالی است که در خصوص قرآن هیچ چیزی به مردم گفته نشده است که کدام آیات به کدام معنای رمزی دلالت دارد.

رابعاً، این که قرآن تمایزاتی بر کلام عرب داشت؛ نظیر این که مضامین آن بر خلاف روال عمومی اشعار جنبه اخلاقی و هدایتی داشت یا این که به لحاظ آهنگ از نوعی از سجع برخوردار است، انکارناپذیر است؛ اما هیچ کدام از اینها زبان قرآن را رمزی و متمایز از زبان عرب حجاز عصر پیامبر نمی کند، به طوری که نتوان از آیات قرآن به مقاصد الهی پی برد. تمام تأکید ما در خطابه ای بودن زبان قرآن این است که قرآن به زبان متعارف و قابل فهم آن مردم و برای هدایت و موعظه آن مردم نازل شده است.

خامساً، این آیاتی که شما برشمردید، دلالت دارند که قرآن در حالتی که در علم الهی (کتاب مکنون/ لوح محفوظ/ ام الکتاب) بوده، از دسترسی اجنه و شیاطین به دور بوده است و این هرگز مستلزم این نیست که وقتی در قالب الفاظ و عبارات عربی و برای هدایت عرب در آمد، صورت رمزی داشته باشد و عرب نتواند به مقاصد الهی پی ببرد.

با سپاس