مدهامّتان: علوم و معارف قرآن و حدیث

این پایان نامه با عنوان «نقد و بررسی دیدگاه ها درباره اعجاز علمی قرآن» نوشته فاطمه قائدی دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه قم به راهنمای اینجانب و مشاورت دکتر سید رضا مؤدب روز پنج شنبه هفته جاری ساعت 10 در واحد خواهران دانشگاه دفاع خواهد شد. ان شاء الله. متن دفاعیه که با راهنمایی و ویرایش اینجانب فراهم شده، به این قرار است:

یکی از جنبه­های اعجاز قرآن که در دو دهة اخیر مطرح شده است اعجاز علمی قرآن کریم می­باشد برخی بر این نظرندکه آیاتی در قرآن وجود دارد که معنای آنهادر عصر حاضر کشف شده و بشردر زمان نزول قرآن از معنای آن اطلاع نداشته است ومنظور ازعلم در اینجا علوم تجربی می­باشد که براساس مشاهده و تجربه به­دست می­آیند.

برخی ادعا کردند که همه علوم در قرآن وجود دارد و قرآن جامع همه علوم می­باشد و برخی نیز با توجه به جنبة هدایتی قرآن با اعجاز علمی در قرآن مخالفت کردند. ما در این پایان نامه با عنوان « بررسی و نقد دیدگاه­های اعجاز علمی» به بررسی اظهارات درباره پنج مورد از آیاتی پرداخته­ایم که در آن­ها ادعای وجود اعجاز علمی شده است؛ یعنی ادعا کرده اند، در آن­ها مطلبی بیان شده است که مردم عصر نزول قادر به فهم درست آنها نبودند و اکنون بشر معاصر بر اثر پیشرفت دانش به فهم درست آن­ها نایل آمده است. این پنج موردی که در این پایان نامه مورد بررسی قرار گرفته است، بیشتر مورد تأکید طرفداران اعجاز علمی قرآن بوده است. علت نپرداختن ما به موارد دیگر این بوده است که آن­ها از سوی پژوهشگران دیگر مورد نقد قرار گرفته است.

در مورد پیشینه این کار باید گفت که کارهای صورت گرفته در حیطه اعجاز علمی همه در صدد اثبات اعجاز علمی در قرآن بوده اند و کمتر کسی به بررسی و نقد آن پرداخته است به جز آقای رضایی اصفهانی که در رساله خود با عنوان نقد و بررسی اعجاز علمی قرآن به این مقوله پرداخته و چند مورد را به عنوان اعجاز علمی پذیرفته است که ما آن­ها را در این پایان نامه مورد بررسی و نقد قرار داده­ایم.

این پایان نامه شامل 6 فصل می­باشد.

فصل اول کلیات است که در آن به مواردی همچون، تبیین مسئله، سؤالات تحقیق، فرضیه ها، معنای لغوی و اصطلاحی اعجاز و اعجاز علمی، رابطه اعجاز علمی با تفسیر علمی و پیشینه بحث اعجاز علمی از ابتدا پرداخته شده است .

فصل دوم با عنوان بررسی دلایل موافقان و مخالفان اعجاز علمی است که در آن ابتدا ادله موافقان اعجاز که شامل ادله قرآنی، روایی و عقلی می­باشد بیان و نقد گردیده­است مهمترین دلیل آنها جامعیت قرآن است که آن­ها قرآن را جامع علوم معرفی می­کنند ولی آنچه ما در نقد این دلیل آورده ایم جامع بودن قرآن در زمینه هدایت آن هم با انضمام سنت است.

فصل سوم با عنوان مبانی نقد اعجاز علمی قرآن شامل 3 مبنای عرفی بودن زبان قرآن، فصاحت و بلاغت و عرب عصر نزول بودن مخاطبان قرآن می­باشد در زمینه عرفی بودن زبان قرآن با آوردن دلایل قرآنی، روایی و عقلی بیان شده است که زبان قرآن زبان عرف خطبای عصر نزول است. آنچه در در زمینه اعجاز علمی در خور توجه است، فصاحت و بلاغت به معنای علوم بلاغی است فصاحت قرآن به این معناست که کلمات گنگ و نامفهوم و مبهم در قرآن وجود ندارد و بلاغت قرآن  به این معناست که به مقتضی حال سخن گفته است و مبنای دیگر اینکه خطابات قرآن به عرب عصر نزول اختصاص دارد و اگر ما این مبنا را بپذیریم سخن گفتن خدا از علومی که آنان بی خبر بودند کاری قبیح است و خداوند از آن مبرا می­باشد.

در فصل چهارم با عنوان بررسی و نقد موراد ادعایی اعجاز علمی در کیهان شناسی دو مورد حرکت های خورشید و جاذبه عمومی بررسی شده است. آنچه که از بررسی های صورت گرفته حاصل شده است این است که مدعیان اعجاز علمی نتوانسته اند نظر یکسانی درباره معنای آیات مورد استناد ارائه دهند و هنوز متفق القول نیستند و دلالت آیه حرکت ظاهری خورشید را نشان می­دهد که خورشید از شرق آسمان حرکت می­کند و در غرب آسمان فرود می­آید. این همان چیزی است که نه تنها برای عرب عصر نزول بلکه برای انسان های این زمان هم قابل درک است. بر این اساس باید گفت: مراد از حرکت و جریان خورشید در قرآن همان حرکت ظاهری است. اما در مورد جاذبه عمومی باید گفت مدعیان اعجاز علمی با توجه به معنای کفات در سوره مرسلات که آن را به معنای قبض و جذب و ضم می­گیرند نتیجه می­گیرند که منظور در اینجا جاذبه زمین است در صورتی که با توجه به احیاء و امواتا در سیاق آیه مشخص می­شود که در اینجا آیه به این معنا است که زمین جایگاهی برای زندگان است در هنگامی که زنده اند روی آن زندگی می­کنند و هنگامی که می­میرند در آن دفن می­شوند.

در فصل پنجم به بررسی و نقد دو مورد ادعایی در زیست شناسی پرداخته شده است که عبارتند از نقش بادها و زوجیت عمومی موجودات. با توجه به این که معنای لواقح را بارور کننده گرفته اند بیان می­کنند که منظور این است که بادها عامل لقاح گیاهان و ابرها هستند. در حالی که لقاح گیاهان با توجه به ادامه آیه نمی تواند منظور باشد و لقاح ابرها نیز با توجه به این که لاقح به معنای حامل است درست نیست و این واژه به معنای حامل باران است. در زمینه زوجیت عمومی نیزهرگز آیات قرآن چنین دلالتی ندارد و با توجه به سیاقشان بر زوجیت در گیاهان و جمادات دلالت می کنند.

فصل ششم با عنوان بررسی و نقد موارد ادعایی در حوزه پزشکی است که در آن به بررسی تحریم شرابخواری در قرآن پرداخته شده است. موافقان اعجاز علمی برخی جهت اعجاز آن را از نظر بیان ضررها و برخی از جهت تدریجی بودن تحریم می­دانند. به هر حال، هیچ یک از آیات مربوط به گونه ای نبوده است که عرب عصر نزول معنایش را درک نکرده باشد. علاوه بر این در مورد تدریجی بودن تحریم که در قرآن آمده است باید گفت که از جهت تأکید می­باشد و حتی قبل از نزول قرآن شرابخواری حرام بوده است در تورات و انجیل شواهدی وجود دارد که پیامبران قبل از حضرت رسول شراب نمی­نوشیدند یا حتی اینکه در دوره جاهلیت سران آن­ها از جمله قصی بن کلاب، عبدالمطلب و ... شراب را حرام می­دانستند پس هنگامی که قرآن سخن از تحریم به میان آورد نمی­شود گفت که عرب از آن اطلاع نداشت . در مورد بیان ضررها نیز موافقان اعجاز ضررهای زیادی بیان کرده اند و منظور آیه را این موارد بیان نموده اند ولی به نظر می­رسد آیات ضرر هایی را مد نظر داشته که کاملا قابل درک و حسی بوده اند همین که شرب خمر باعث زایل شدن عقل می­شود و این همان چیزی است که هر شخصی که شراب بنوشد می­فهمد و وقتی عقل زایل شود انسان به کارهای مهمی همچون عبادت خدا نمی­تواند بپردازد.

حاصل بحث آن که در قرآن آیاتی که عرب عصر نزول ظاهر آن ها را نفهمد وجود ندارد و اساساً برای فهم بهتر آیات باید به معهودات عرب عصر نزول مراجعه شود و آنچه که بر قرآن تطبیق شده است دانشمندان در مورد آن­ها هنوز به یقین نرسیده­اند. به علاوه تحمیل احتمالات بر قرآن است که درست نمی­باشد.